“To ιερό μου”

γράφει η Μάριον Καφετζοπούλου

Στον απόηχο του φετινού πασχαλινού εορτασμού, με την ανάλαφρη διάθεση των ανοιξιάτικων χρωμάτων αλλά και την υποβλητική διάσταση αυτής της εορτής,  αναδύθηκε εντονότερα μέσα μου η έννοια “του ιερού”. Του ιερού μέσα μας.  Είναι άραγε “το ιερό” μία ιδέα που μας διέπει; Πρόκειται για μία ουσιαστική σύσταση εντός της ψυχικής και πνευματικής μας υπόστασης; Αποτελεί μέρος της ατομική και κοινωνικής μας ταυτότητας;

Πολλές είναι οι όψεις και επιστημονικές μελέτες που συνδέουν την έννοια του “ιερού” με την εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος, της ιστορίας των θρησκειών και του πολιτισμού. Αυτό το απόλυτα εσωτερικό κομμάτι, διαφυλάσσεται στο κέντρο του εαυτού μας, φιλοξενώντας βαθύτερες μνήμες, έννοιες και αρχετυπικά σύμβολα του συλλογικού μας ασυνειδήτου, κατά τον Jung. Πρόκειται για ένα εσωτερικό πεδίο που δεν μπορεί να αναδυθεί και μας μιλήσει εύκολα, εάν είμαστε διαρκώς στραμμένοι στις ενασχολήσεις του εξωτερικού υλικού κόσμου. Καθώς αποτελεί έναν μικρόκοσμο εντός μας. Έναν μικρόκοσμο που θα μπορούσε να απεικονισθεί ως πυρήνας της ευρύτερης συνείδησης του εαυτού μας, σε συνάρτηση με τον μακρόκοσμο, δηλ. του ατόμου με τον σύμπαντα κόσμο, αλλά και με το κοινωνικό γίγνεσθαι γενικότερα.

Το “ιερό” αποτελεί μία μεταφυσική συνθήκη... έναν άυλο χώρο όπου ο εαυτός μας συνδέεται με τα εσωτερικά και εξωτερικά του περιβάλλοντα. Αποτελεί το εφαλτήριο της διεύρυνσης μέσω της οποίας μπορούμε να αντιληφθούμε ψυχικά τον άλλο άνθρωπο. Είναι το σημείο σύνδεσης μας με το επέκεινα και τη συμπαντική διάσταση, που μόνο εν μέρει μπορεί να γίνει αντιληπτή. Αναδεικνύει τα πολυεπίπεδα σημεία του χώρου, που διαπερνούν τις ορατές σε εμάς, διαστάσεις του.

Η διάσταση της αντίληψης του ιερού και του χώρου αποτυπώνει την ομοιογένεια του μακρόκοσμου με τον μικρόκοσμο. Μεγάλες αρχαίες και νεώτερες θρησκείες, όπως ο Χριστιανισμός, υποστήριξαν αυτή την άρρητη σχέση. Σύμφωνα με τον Ινδουισμό, η ομοιογένεια αυτή αναδεικνύεται μέσω της αναλογίας οίκου- σώματος- κόσμου. Το σώμα γίνεται ο οίκος, δηλ, ο μικρόκοσμος συμπαντικών επιδράσεων, στις οποίες υπόκειται το άτομο. Είναι το “imago mundi” των Βεδών, η “εικόνα του κόσμου”. Μέσω της συνθήκης αυτής ενσωματώνεται και η σύνδεση του συμπαντικού με τον φυσιολογικό (ph) μας ρυθμό.

Για τον Κάντ, η έννοια του “ιερού” συνδέεται με το ηθικό καλό. Πρόκειται για την συνθήκη που διέπει εν γένει την σύσταση της ανθρώπινης πράξης οδηγώντας στην τελική επικράτηση του ηθικού έναντι κάθε κακού, που μπορεί να συντελεστεί. Καθώς το ηθικό εδράζει στις επιταγές της ανώτερης μορφής συνείδησης που είναι από τη φύση της “καλή και αγαθή”.

Η ουσία του “ιερού” συνδέεται με την ίδια την παγκοσμιότητα και την ιστορία. Για τον Hegel, ο οποίος θεμελίωσε τη διαλεκτική σχέση της ιστορίας ως απεικονιστική μορφή εξέλιξης της ανθρωπότητας, διατύπωσε ότι το παγκόσμιο πνεύμα εκδηλώνει τον εαυτό του με τρόπο διαρκή, μέσω των ιστορικών γεγονότων που διαδραματίζονται, καθώς αυτά απορρέουν από την ίδια την παγκόσμια θέληση.

Ο Mircea Eliade, υποστήριξε ότι η έννοια του ιερού και του βέβηλου είναι δύο πόλοι που συναντώνται στο ίδιο σύμπαν. Εντούτοις, ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να χαρακτηρίζεται ως “μη θρησκευτικός”, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τις υπαρξιακές διαστάσεις των αρχαϊκών θρησκειών. Η σύλληψη της λατρείας του “ιερού”, που ξεκινά από τον άνθρωπο των σπηλαίων και φτάνει στις σύγχρονες θρησκείες, αφορά τόσο στην αντίληψη της ιερότητας της φύσης και του περιβάλλοντος κόσμου, όσο και της ίδιας της ανθρώπινης κατάστασης σώματος και πνεύματος. Πρόκειται για μία συνεχή ιστορική, θρησκευτική και πολιτισμική εξελικτική συνθήκη.

Στις μεταμοντέρνες κοινωνίες, η αντίληψη της ιερότητας, διαπερνά τόσο τα φιλοσοφικά όσο και τα κοινωνικά πεπραγμένα. Σύμφωνα με την προσωπική μου εκτίμηση, διευρύνεται σε επιμέρους κοινωνικά πεδία, στη διεκδίκηση της ανθρώπινης ζωής για ισότητα, ελευθερία, προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά υποστηρίχθηκαν από τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα. Αξίες όπως η αλήθεια, η ειρήνη και η μη-βία μπορούν να γίνουν εργαλεία καθημερινά και πανανθρώπινα, συνδέοντας περισσότερο το ατομικό με το συλλογικό μας “ιερό” κι ενδυναμώνοντας το πανδημικό μας παρόν σε ένα φωτεινότερο, σπειροειδές, μέλλον. Η συζήτηση θα παραμείνει, ωστόσο, ανοικτή καθώς συντελείται η ίδια της η εξέλιξη βάσει της γήινης πορείας μας....

Εύχομαι αγαπητές φίλες και φίλοι χρόνια πολλά και το φετινό Πάσχα  να αποτελέσει εφαλτήριο για ένα ουσιαστικό “πέρασμα” προς το ιερό μας!

Βιβλιογραφία:

• Gran' Maison Jacques, 1966, Le Monde et le Sacrée ,TOME II, Université de Montreal
  
• Eliade Mircea, 1963, The Sacred and The Profane- THE NATURE OF RELIGION, Translated from the French by Willard R. Trask Harcourt, Brace & World, Inc. New York (2nd edition)
  
• Jung Karl- Gustan, Kerenyi Κarl Η επιστήμη της Μυθολογίας, Ιάμβλιχος, Αθήνα, 2008
  
• EΠΟ 22, Συλλογικός τόμος 2008 : Φιλοσοφία στην Ευρώπη, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης Φιλοσοφίας, ΕΑΠ, Πάτρα.