«EYTYXIA»: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΙΝΕΜΑ ΞΕΡΕΙ ΝΑ ΒΙΟΓΡΑΦΕΙ

του Παναγιώτη Παπαϊωάννου

Στην 7η τέχνη, όταν υπάρχει ξεκάθαρη αντίληψη για τις δυνατότητες του μέσου – της ταινίας – γνώση του θέματος και επάρκεια κεφαλαίων, η σύζευξη δημιουργικών επαγγελματιών φέρνει θαυμαστά αποτελέσματα.

Κι αν αυτό ακούγεται σαν προσπελάσιμη ακαδημαϊκή γενικότητα, εν τούτοις παραμένει ένας κανόνας. Στην εποχή μας, μια εποχή στην οποία στην τέχνη μεγεθύνεται (ή και αποθεώνεται) η εξαίρεση, εξαίρεται ως δικαιωματικός θρίαμβος η αποτύπωση κάθε προσωπικής αφασίας και υποτιμάται – αν δεν χλευάζεται- το να διαθέτει ένα έργο τέχνης ηθικοκοινωνικό εκτόπισμα, ή ο δημιουργός του σαφείς καλλιτεχνικές απαρχές και μήνυμα να υποστηρίξει, η  «Ευτυχία» του Άγγελου Φρατζή (βλ. «Ακίνητο Ποτάμι», «Σύμπτωμα», «Μέσα στο Δάσος», «Το Όνειρο του Σκύλου», «Polaroid») αποτελεί μια εμφατική επιβεβαίωση αυτού του κανόνα.

Εν προκειμένω, τον σκηνοθέτη Άγγελο Φρατζή πλαισιώνει μια υψηλών προδιαγραφών και βαρέως παλμαρέ ομάδα, που καταφέρνει να συναρμοσθεί δημιουργικά, αποδίδοντας ένα πανάξιο κινηματογραφικό αποτέλεσμα. Σενάριο Κατερίνας Μπέη βασισμένο στο βιβλίο της Ρέας Μανέλη, εγγονής της στιχουργού. Παραγωγή Διονύσης Σαμιώτης («Πολίτικη Κουζίνα»), Γιώργος Κυριάκος και Κώστας Λαμπρόπουλος («Νύφες», «Το βλέμμα του Οδυσσέα»).

Είναι απολαυστικό και συγχρόνως λυτρωτικό να παρακολουθείς μια ελληνική ταινία να πατά τόσο γερά στις κινηματογραφικές αξίες που ισχύουν διεθνώς, μια ταινία με κλάση στη σκηνοθεσία, τους διαλόγους, τη δραματουργική επεξεργασία, τη φωτογραφία, την καλλιτεχνική διεύθυνση και φυσικά στις ερμηνείες. Η «Ευτυχία», μια ματιά στη ζωή της θρυλικής στιχουργού του λαϊκού μας τραγουδιού Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου διαθέτει πεντακάθαρη φιλμική ματιά, προσεγμένη στις ρετρό λεπτομέρειες και στοχεύει να σκιαγραφήσει, την πορεία μιας ισχυρής, μονογενούς προσωπικότητας μέσα από τα σκοτεινά, δύστοκα, ανισόρροπα, περιπετειώδη, γενναία και τραγικά μονοπάτια της ιστορίας της χώρας μας, στην καρδιά του 20ου αιώνα. Μιας γυναίκας που έκανε τόσες αδιανόητες για την εποχή της ρήξεις, ακριβώς γιατί εμφορείτο από την ιερή κατάρα να ακολουθήσει τη θεία δύναμη  του ταλέντου της. 

Ακόμη κι αν αυτό το ταλέντο το κύλισε σε βούρκους, το ξόδεψε, το εξώνησε και το κακοποίησε, αυτό στάθηκε αρκετό για να αφήσει πίσω του λόγια, λόγια ελληνικά, συγκρινόμενα με μεγάλες στιγμές ποίησης, δίπλα στη μουσική όλων των μεγάλων της μουσικής μας παράδοσης : Τσιτσάνη, Καλδάρα, Χιώτη, Ρεπάνη, Χατζιδάκι. Είναι μια ταινία βαθιά ελληνική, βγαλμένη μέσα από τη δική μας παράδοση και ιστορία, οι δε στίχοι της Παπαγιαννοπούλου που τη διατρέχουν είναι τα τελευταία τουλάχιστον 70 χρόνια γνωστοί σε όλους μας, μέσα από τα τραγούδια που τους μελοποίησαν, χωρίς όμως η μέση συνείδηση να τους πιστώνει σε αυτήν: υπήρξε από τους μεγαλύτερους αφανείς διαμορφωτές της λαϊκής μας μουσικής παράδοσης και, ενώ σήμερα για τα credits στα λαϊκοιποπ σκυλέντεχνα γίνονται σφαγές και θυσίες, εκείνη, έκανε τα πάντα για να ξεπέσει το όνομά της σε υποσημείωση στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. 

Καρυοφυλλιά Καραμπέτη και Πυγμαλίων Δαδακαρίδης
δύο σπουδαίοι ηθοποιοί σε δύο αξιοσημείωτες ερμηνείες

Το κύριο χαρτί της ταινίας είναι η 39χρονη Κάτια Γκουλιώνη, η οποία με συγκλονιστικό τρόπο ενσαρκώνει την Παπαγιαννοπούλου από τη νεαρή μέχρι και τη μεστή της ηλικία. Ερμηνεύει με ένα εσώτερο φως, που βγαίνει στην κίνηση, τα λόγια και τη ματιά της ως συμπεριφορά υπαρκτού προσώπου. Ο φακός του Φρατζή την καταγράφει με την ανθρωπιά του συμπάσχοντος φίλου και με την ακρίβεια ντοκυμανταίρ. Η Γκουλιώνη ενσαρκώνει, κυριολεκτικά. Τη μορφή μιας ασυμβίβαστης γυναίκας που φλέγεται από δημιουργική οίηση και πόθο για ζωή. Οι μικρονοϊκές συμβάσεις της εποχής, η καταπίεση, η φτώχεια και ο κοινωνικός αναλφαβητισμός κάνουν ό,τι μπορούν να την αποκλείσουν, να την περιθωριοποιήσουν, να την αποπροσανατολίσουν, αλλά δεν μπορούν να τη σταματήσουν. Η ματαιοδοξία και η αγοραία πονηρία των συγχρόνων της καλλιτεχνών υποκλίνονται στο ταλέντο της. Ένα ταλέντο πηγαίο, που καταγράφεται με λόγια ποτισμένα από πόνο, δάκρυα και μεγαλοσύνη, πάνω σε χαρτοπετσέτες, πακέτα τσιγάρων, μπιλιέτα λογαριασμών.

Πρόκειται για ερμηνεία τόσο συναρπαστική, ώστε εκείνη της σύγχρονης πρωθιέρειας του δραματικού μας θεάτρου Καριοφυλλιάς Καραμπέτη, που υποδύεται την Παπαγιαννοπούλου από μεσόκοπη ως και το τέλος της ζωής της, ενώ περιλαμβάνει μικρά ρεσιτάλ (λ.χ. στη σκηνή που ωρύεται για το χαμό της μεγάλης κόρης της είναι αδύνατο ο θεατής να μην συνταραχθεί) δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι επισκιάζεται. Ο βραβευμένος με «Χορν» υποκριτικής Θάνος Τοκάκης στο ρόλο του Λουκά, του επιστήθιου φίλου της γεμίζει τις σκηνές με μπρίο και στυλ, ενώ ο Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, αποδίδει με το βλέμμα και την κίνηση τη βαθιά αγάπη και την αξιοπρέπεια του αστυνομικού Γιώργου Παπαγιαννόπουλου, του δεύτερου συζύγου της Ευτυχίας, τον οποίο και πραγματικά αγάπησε.

Ηθοποιοί με πορεία πίσω τους, αρκετοί φθαρμένοι οικτρά στα μάτια της πλειοψηφίας του κοινού από χρόνια και χρόνια σε τηλεοπτικά ρολάκια, παίρνουν με την ταινία αυτή την καλλιτεχνική τους εκδίκηση. Τρανταχτό παράδειγμα η Χρύσα Ρώπα, υποδυόμενη για ελάχιστα δευτερόλεπτα στη διάρκεια της ταινίας,την τεράστια Σωτηρία Μπέλλου. Με μόλις δυό - τρεις ατάκες και χτυπάει νεύρο, ακριβώς γιατί παίζει με όλη την εμπειρία και την ικανότητα εμβάθυνσης ένα υπαρκτό πρόσωπο, το οποίο φαίνεται ότι έχει μελετήσει. 

Η Κάτια Γκουλιώνη σε μία ερμηνεία-αποκάλυψη

Η κάμερα του Άγγελου Φρατζή δεν αγιογραφεί, εικονογραφεί. Δίνει με έντεχνη ευστοχία τις αφορμές, τα υπόλοιπα οφείλουμε να τα ψάξουμε οι θεατές μόνοι μας, σε δεύτερο χρόνο. Δε βαρύνεται με το έργο της εγκυκλοπαιδικής παράθεσης γεγονότων, υπάρχουν γι’ αυτό το σκοπό τα αρχεία, τα ρεπορτάζ, οι μαρτυρίες τρίτων. Πιστός βοηθός του το σενάριο της Κατερίνας Μπέη, που επιλέγει να ασχοληθεί με τα κύρια γεγονότα και τις συγκυρίες που αποδίδουν κινηματογραφικά την πορεία της Παπαγιαννοπούλου ως συμβόλου, χωρίς να ξεπέφτει στο μελό, ή να ξεμακραίνει στο ψυχογράφημα.

Η ταινία, ακριβώς γι’ αυτά τα στοιχεία κατάφερε να πετύχει ήδη, με πάνω από 330.000 εισιτήρια σε λιγότερο από έναν μήνα προβολής της. Η πλειοψηφία των κριτικών την αντιμετώπισε στρυφνά, αυστηρά, ενώ στην πραγματικότητα είναι μια καλαίσθητη και συνολικά φροντισμένη ταινία για το ευρύ κοινό.

Είναι καιρός να εγκαταλείψουμε αυτόν τον μίζερο, ημιμαθή επαρχιωτισμό, ας μην περιμένουμε τα έργα τέχνης να μας μάθουν τί πραγματικά συνέβη σε δεδομένες ιστορικές περιόδους ή το τί έκαναν τα ιστορικά πρόσωπα. Ας μην τα κρίνουμε για όσα παρέλειψαν να δείξουν, ή όσα εξωράϊσαν. Ας γίνουμε πιο σχετικοί με το κάθε κινηματογραφικό θέμα, πριν ανοίξουμε το στόμα μας. Ας διαβάζουμε, ας ακούμε, ας ψάξουμε, ας διασταυρώσουμε και έτσι θα γίνουμε συμμέτοχοι μιας κινηματογραφικής ταινίας, όπως της αξίζει. Έτσι μόνο θα αφεθούμε να μας μιλήσει στη γλώσσα του το ίδιο το μέσο, η απαράμιλλη αυτή τέχνη του κινηματογράφου.