«DIEGO MARADONA» ΤΟΥ ΑΣΙΦ ΚΑΠΑΝΤΙΑ Η ΗΡΩΪΚΗ ΣΑΓΚΑ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ ΜΕ ΤΟ «10»

του Παναγιώτη Παπαϊωάννου

“Diego Maradona” του Ασίφ Καπάντια, 2019.

Ένα από τα πιο δυνατά και σινεματικά ντοκυμανταίρ, χωρίς ούτε μισό πλάνο – προτομή.

Ο 47χρονος βρετανός ινδικής καταγωγής Ασίφ Καπάντια, που έχει στη φιλμογραφία του το δυνατό “Senna”, ήδη κάτοχος Όσκαρ το 2016 για το “Amy”, το ντοκυμανταίρ για την Amy Winehouse με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στην ιστορία στη Βρετανία, αποτάσσεται την ευκολία και γι’ αυτό θριαμβεύει και πάλι.

Δεν παραθέτει ούτε ελάχιστα δευτερόλεπτα συνέντευξης τηλεοπτικών αισθητηρίων. Απεναντίας, αποδεικνύεται μάστορας στη δραματουργία των voice over. Από τον Μπρούνο Τζιορντάνο ως τον Αλμπερτίνο Μπιγκόν, μονταρισμένες με οξυδέρκεια και επίγνωση, οι φωνές των πρωταγωνιστών, των ανθρώπων που έζησαν τον ήρωα, καταγράφουν την καρδιά της ιστορίας. Μιας ιστορίας που ξεκινά, όπως κάθε καλοφτιαγμένη ταινία, in media res. Από τη μέση, τη φυγή από τη Μπαρσελόνα του πιο ακριβού παίκτη στον κόσμο με σακατεμένο αστράγαλο και τη μεταγραφή του στη Νάπολι. Με τα καραβάνια από Μιραφιόρι και 127αράκια να οδεύουν με πατηλίκια μέσα στη σκόνη των Ναπολιτάνικων δρόμων, στις 5 Ιουλίου του 1984, για να προϋπαντήσουν έναν, αφανέρωτο ακόμη, τότε Μεσσία.

Τον 24χρονο παρά 3 μήνες Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα (https://youtu.be/JNaRrDX8MUc)

Ο Καπάντια έχει προσεγγίσει ένα υλικό των εκατοντάδων ωρών personal video - γυρισμένων, ως εκ θαύματος, ακόμη και πριν ο Μαραντόνα γίνει διάσημος - με την επιστημονική προσήλωση ενός αριστούχου τεχνικού, χωρίς να χάνει λεπτό την ανθρωποκεντρική του ματιά ως αφηγητής. Αυθεντικά, αδημοσίευτα, βίντεο και επιλογή πλάνων και λεπτομερειών από τα ήδη γνωστά (αγώνες, τηλεοπτικές συνεντεύξεις, δημόσιες εμφανίσεις) συνδυάζονται μ’ ένα νευρώδες μοντάζ, ράβονται με πρωτότυπα voice over (το όνομα του ομιλούντος φαίνεται διακριτικά μόνο με ένα super στα αριστερά και καταλήγουν να φτιάχνουν κάτι που συγκλονίζει ως μια αυθεντική δραματική βιογραφία.

Γκρο πλαν του Μαραντόνα από διάφορες κρίσιμες στιγμές παραμονής του στη Νάπολι. Πλάνα με κόκκο από την προπόνηση, μέσα στο λασπωμένο γήπεδο, από έξτρα προσωπικές προπονήσεις κάτω από συννεφασμένους ουρανούς. Πλάνα μεθυστικής, απογειωτικής αποθέωσης από τα πλήθη στα γαλανοφορεμένα τσιμεντένια διαζώματα του Σαν Πάολο. Πλάνα από λάτιν πάρτι με εύκολες θαυμάστριες, φουλ στο aquanet και τα στρας. Πλάνα από το σπίτι, τα παιδιά, τους γονείς του, πάντα με κείνο το αμήχανο χαμόγελο. Από την πρώτη αναγνωριστική σαιζόν ’84 – ’85, τα πρώτα γκολ κατά της Γιουβέντους, το ντελίριο στις κερκίδες. Από τη δεύτερη, με τις κούρσες με τη μπάλα κολλημένη στο πόδι, τα τάκλιν – τσεκούρια, τις ραμπόνες, τα πλασέ,  που έφερε τη Νάπολι από τη γραμμή του υποβιβασμού, 3η στο πρωτάθλημα. Από κει στην προετοιμασία για το Μουντιάλ του Μεξικό το ’86 και την εποποιία εκείνου του Μουντιάλ, με τα γκολ απέναντι στην Αγγλία να περιγράφονται με ιερή συντριβή από τον σπήκερ Βίκτορ Ούγο Μοράλες.

Σκηνές που στη μνήμη κάθε ποδοσφαιρόφιλου είναι βαθιά τυπωμένες, ενισχυμένες με τον ήχο του κουντεπιέ της σέντρας, των διχτυών που τινάζονται, του πλήθους που εκρήγνυται. Από τον τελικό με τους γερμανούς και τον Ντιέγκο να εμψυχώνει στη φυσούνα τους συμπαίκτες του φωνάζοντας «πάμε, σε δύο ώρες θα είμαστε πρωταθλητές!». Από την επική πάσα στο 84’ στον Μπουρουσάγκα («Ήμασταν νεκροί από την κούραση. Αλλά και η γερμανική άμυνα το ίδιο»), σε κείνο το τελευταίο τέταρτο που «ο κόσμος κρατούσε την ανάσα του».

Η αξιοποίηση από τον Καπάντια των flash-back από τη ζωή του Μαραντόνα υποδειγματική. Οπτικοποιούν τα εσώτερα κίνητρα του πρωταγωνιστή μέσα κι έξω από το γήπεδο, πριν τις μάχες τις νίκες και τις ήττες του. Ο πόλεμος των Φώκλαντς πριν το ματς με τους Άγγλους στον προημιτελικό. Ο θαυμασμός για το σκληρό δουλευτή πατέρα του και ο σεβασμός - ως και φόβος – για τη μητέρα του Δόνα Τότα και τα 4 αδέλφια του, τους οποίους ήδη από τα 15 του χρόνια με την πρώτη του μεταγραφή διέσωσε από τα χαμόσπιτα της Βίγια Φιορίτο, εγκαθιστώντας τους σε ένα κανονικό διαμέρισμα. Η σχέση του με την πρώτη του κοπέλα και μετέπειτα γυναίκα του Κλαούντια, σε αντίστιξη με τις εφήμερες σχέσεις, μία από τις οποίες τον έκανε πατέρα για δεύτερη φορά, λίγους μήνες αφότου απέκτησε τη δική του κόρη.
​

Η λατρεία ενός ολόκληρου λαού στο πρόσωπό του, επειδή ώθησε μια ομάδα, την ομάδα που αντιπροσώπευε τους «αφρικάνους του Νότου» να παίζει όχι για να εκδικείται, αλλά για να κερδίζει. («Δεν έφτανε πλέον να κερδίζουμε την Γοιουβέντους και τη Μίλαν, έπρεπε να τους κερδίζουμε όλους»). Το απόγευμα της θρυλικής Κυριακής, 10 Μαΐου του 1987, όταν η Νάπολι, για πρώτη φορά στην ιστορία της κατακτά, μέσα σ’ ένα Σάν Πάολο που κοχλάζει, το σκουντέττο, φέρνοντας 1-1 με τη Φιορεντίνα του Ρομπέρτο Μπατζο.  

«Είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα της ζωής μου». «Μα έχεις ήδη πάρει ένα Μουντιάλ», παρατηρεί ο κάθιδρος δημοσιογράφος, καθώς τα πλήθη έχουν ορμήσει μέσα στο τερέν του Σαν Πάολο. «Ναι, αλλά δεν είχα πάρει ποτέ πρωτάθλημα στο σπίτι μου». Τα δάκρυα του Τσίρο Φερράρα στην αγκαλιά του, με τη λήξη της τελευταίας αγωνιστικής («Το αξίζει λίγο περισσότερο, έχει γεννηθεί εδώ»). Οι πανηγυρισμοί μιας ολόκληρης ζωής για την παραπεταμένη Νάπολι του νότου, που κράτησαν «δύο ολόκληρους μήνες». Ο τοίχος του μεγαλύτερου νεκροταφείου της πόλης, πάνω στον οποίο κάποιος ψέκασε «Κρίμα, ποτέ δε θα μάθετε τί χάσατε».

Ανάμεσα σ’ όλα, το παιδί από τη Βίγια Φιορίτο, με τα  γκρο πλαν στο πρόσωπο του οποίου ο Καπάντια αναδεικνύει το άγχος, την αμφιβολία, την παιδική, εκριξηγενή χαρά, τη φιλία, τη θλίψη, τη μεταμέλεια.

Ευτυχώς, το ντοκυμανταίρ δεν υποκύπτει στην αμηχανία της στεγνής ιστοριογραφίας, δε γίνεται ρεπορτάζ, αλλά με την καίρια διαχείριση του σπάνιου και πλουσιότατου οπτικού υλικού, λέει όσα πρέπει να ειπωθούν. Στην πρώτη του συνέντευξη τύπου ως παίκτης της Νάπολι, με τον πρόεδρο Φερλάϊνο στο πλάι του, κάποιος Ιταλός δημοσιογράφος εξαπολύει την φαρμακερή ερώτηση «Το ξέρετε ότι εδώ όλα τα ελέγχει η Μαφία;». Ο Μαραντόνα κοιτάζει με απορία τον Πρόεδρο, δεν έχει ακόμη μάθει να καταλαβαίνει και να επικοινωνεί στα ιταλικά ενώ ο ταραξίας δημοσιογράφος αποβάλλεται από την αίθουσα. Ο Καπάντια τοποθετεί τη σκηνή στη χρονική σειρά που της αρμόζει, στην αρχή, ως προάγγελο της τραγωδίας που καιροφυλακτεί, πριν ακόμη έρθουν σαρωτικοί οι θρίαμβοι. Η Καμόρα θα τον κάνει δικό της. Αυτή θα τον υιοθετήσει, αυτή θα τον τροφοδοτήσει με ό,τι επιθυμεί, αυτή θα τον καλύψει στα ντόπινγκ κοντρόλ, αυτή θα οικειοποιηθεί την υπερκόσμια αύρα του, αυτή θα υπενθυμίσει ότι τον έφερε στην πόλη για να την ανασύρει από την ανυποληψία, περιφέροντάς τον μετά τα μεσάνυχτα στην άδεια πόλη με κονβόϊ από λιμουζίνες, σαν επίδειξη δύναμης. Αυτή και θα τον γκρεμίσει.

Ο Καπάντια δεν έχει δημοσιογραφικά απωθημένα, ούτε θέλει να κάνει τον ήρωα και να δείξει με το δάχτυλο. Όμως έχοντας αποσαφηνίσει το πώς η Μαφία κινούσε τα νήματα, η κατάληξη του  Italia Novanta, το 1990, τη χρονιά στην οποία ο Μαραντόνα έχει χαρίσει στη Νάπολι το δεύτερό της πρωτάθλημα, αποκτά τις διαστάσεις Αισχύλειας τραγωδίας. Τα παράνομα στοιχήματα είναι υπέρ της εθνικής Ιταλίας. Ο Μαραντόνα, έχοντας κάνει εντατική αποτοξίνωση και λιώσει στην προπόνηση για το Μουντιάλ, οδηγεί τους άτεχνους γκαούτσος με την επιμονή και το πάθος του στον ημιτελικό μέσα στο σπίτι του, το Σαν Πάολο, κόντρα στην Ιταλία, σε μια αναμέτρηση που ούτε ο πιο δαιμόνιος παραμυθάς δε θα σκαρφιζόταν. Έξω από το γήπεδο διχάζει μια ολόκληρη χώρα με τις δηλώσεις του και καθώς δεν έχει μάθει να τα παρατά ποτέ – αυτό είναι η ουσία όλης της ζωής του – φέρνει το ματς στην ισοπαλία. Και μπήγει με το τελευταίο συρτό πέναλτι το μαχαίρι βαθιά. στον ψυχισμό μιας ολόκληρης χώρας, καθώς περιουσίες ολόκληρες πονταρισμένες «στα σίγουρα» υπέρ της Ιταλίας χάνονται, ακόμη κι από τους σκοτεινούς ανθρώπους που δεν πρέπει να χάνουν ποτέ. Ήξερε ότι αυτό ήταν και η καταστροφή του, όμως δεν είχε ούτε για ένα δευτερόλεπτο άλλη επιλογή, παρά να παίξει για τη φανέλα και την τιμή του, όπως έκανε πάντα. Ήξερε τις συνέπειες και τις βίωσε στον τελικό, με την στυγνή κλοπή από τον ανεκδιήγητο Κοντεσάλ.
​

Αμέσως μετά το Μουντιάλ του ‘90, η κάλυψη στις εξωγηπεδικές δραστηριότητες έπαυσε απότομα και ο διασυρμός υπήρξε συστηματικός, μακρύς και επίπονος. Στοχευμένος, δε, ώστε ο Μαραντόνα, εύκολος στόχος πια, να μην μπορέσει να επανέλθει ως παίκτης ποτέ. Με αποκορύφωμα το υπέρτατο φιάσκο του ’94, μόλις άρχισε να γίνεται αισθητό ότι με την αύρα της επανόδου του και ως αρχηγός μιας Αργεντινής που έσφυζε από ταλέντο ενδέχεται να τους χαλάσει τα σχέδια.

Ούτε εκεί, στον μακρύ διασυρμό και την προσωπική κατρακύλα δίνει έμφαση ο Καπάντια, πιθανόν θεωρώντας ότι αποτελεί πρόσφατη ιστορία, μυαλοπλυμένη καλά μέσα από δεκάδες δίκτυα και αναλύσεις, που στόχευσαν να εξουδετερώσουν τον τελευταίο απρόβλεπτο ποδοσφαιρικό ήρωα. Αυτόν που χάρις την εμβέλεια και τη σημασία που απέκτησαν παγκοσμίως τα κατορθώματά του, μπορούσε να κλονίσει τις προβλεψιμότητες των εμπόρων του ποδοσφαίρου, ακόμη κι όταν δεν έπαιζε, αλλά απλώς εμφανιζόταν με ένα πούρο ή χαιρετώντας τα πλήθη από την κερκίδα.

Αυτόν που «δεν διέθετε εξαρχής κανένα φυσικό κοινωνικό πλεονέκτημα απέναντι σε κανέναν αντίπαλο, γι’ αυτό και γύμνασε τόσο πολύ το μυαλό του, ώστε κατάφερε να γίνει ο καλύτερος απ’ όλους».

Για μια αδιάλλακτη, ποδοσφαιρικά στενόθωρη και επιρρεπή σε ετοιματζίδικους μανιχαϊσμούς μειοψηφία, ο Μαραντόνα είναι ένας απατεώνας, που έκανε ό,τι έκανε υπό την επήρεια της κόκας. Που αν δεν είχε «κάνει το χέρι» δεν θα είχε περάσει την Αγγλία και δε θα είχε πάρει Μουντιάλ. Που αν δεν ήταν η μαφία, δε θα έπαιρνε πρωτάθλημα με τη Νάπολι. Που υπήρξε ανεύθυνο πρότυπο για τη νεολαία. Που έπεσε θύμα της ταπεινής καταγωγής του. Που ως προπονητής υπήρξε ανέκδοτο. Που αυτοεξευτελίζεται κάνοντας κωλοδάχτυλα κάθε φορά που η Αργεντινή ή η Μπόκα σκοράρουν και κείνος τυχαίνει να βρίσκεται στα επίσημα. Αυτοί καλύτερα να μην πάνε να δουν το ντοκυμανταίρ. Ας περιμένουν τίποτε δεκαετίες να γυριστεί κανένα «αντικειμενικό» φιλμ για τον Εμπαπέ, τον Κουτίνιο ή τον Χάρρυ Κέϊν.

Οι υπόλοιποι, στο ντοκυμανταίρ του Καπάντια βλέπουμε μια ανυπέρβλητη ποδοσφαιρική σάγκα, φτιαγμένη με συνέπεια αλλά και φροντίδα: να αποκαταστήσει το ηρωϊκό, το τραγικό και το ανυπέρβλητα συγκινητικό στην πρόσφατη ποδοσφαιρική ιστορία, στοιχείο που τόσο της λείπει.

Αν το Χόλλυγουντ ήξερε από μπάλα, το αγαλματάκι για το καλύτερο biopic της χρονιάς θα ανήκε ήδη στον Καπάντια.