ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ “ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΒΑΡΚΙΖΑ”

της Λίλας Παπαπάσχου

*Με τον όρο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949)
εννοούμε την περίοδο των ενόπλων συγκρούσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος και του Ελληνικού Στρατού.
Διήρκησε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1949 
και είχε ως αποτέλεσμα την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).
Θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πόλεμου στη μεταπολεμική ιστορία και αποτελεί την πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα
από το 1830 έως σήμερα.
__________________________________________________________________________________​

"Γιατί ενύχτωσε κ’ οι βάρβαροι δεν ήλθαν.Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα, και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν. Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις"...Εντελώς συνειδητά αρχίζω τη σημερινή μου κριτική αποτίμηση της πολύ σημαντικής παράστασης "Μετά την Βάρκιζα", που παρουσιάζεται φέτος για δεύτερη χρονιά στο θέατρο ΑΛΚΜΗΝΗ για δύο ακόμη παραστάσεις, αντιπαραβάλλοντας την ψυχρή, ιστορική περιγραφή του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, με τους ασύλληπτα εύστοχους στίχους του προφητικού ποιήματος του Καβάφη "Περιμένοντας τους Βαρβάρους".

Γιατί κι η ίδια η παράσταση αυτό κάνει επί της ουσίας, αντιπαραβάλλοντας την ποιητικότητα ενός πολύ προσωπικού και ιδιαίτερου κειμένου με την σκαιότητα του πολέμου, βάζοντας στο επίκεντρο τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από τις στατιστικές, ο οποίος αντίθετα από τους αριθμούς, έχει πραγματική υπόσταση, ψυχή και συναισθήματα, βιώνοντας την απώλεια ως γεγονός και όχι ως...ιστορική αναγκαιότητα.

​Το έργο του Μυρώδη Αδαμίδη - σκληρό και ταυτόχρονα γεμάτο κατανόηση για τον επαναστατημένο κυρίως, αλλά και για τον άνθρωπο που από φόβο συνθηκολογεί ακόμη και με τους εχθρούς του προκειμένου να επιβιώσει - μετέφερε στην σκηνή ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, σκηνοθετώντας ένα θίασο νέων και ταλαντούχων ηθοποιών που στάθηκαν επάξια δίπλα στη γνωστή και έμπειρη Θεοδώρα Σιάρκου, που ερμηνεύει το ρόλο της "διχοτομημένης" μάνας, δίνοντας μία ερμηνεία που την καταξιώνει ως πρωταγωνίστρια και την τοποθετεί ανάμεσα στις καλύτερες και πιο ολοκληρωμένες ηθοποιούς της γενιάς της.   

Η Θεοδώρα Σιάρκου υποδύεται την κυρά Χρυσούλα, μια χήρα μάνα με τρία παιδιά, δύο αγόρια τον Στάθη/Μάνος Κωστής & τον Στέλιο/Σάββας Πογιατζής και μία "θυγατέρα" την Δέσποινα/Τσαμπίκα Φεσάκη, η οποία έχοντας ήδη χάσει τον άνδρα της εξαιτίας των πολιτικών του φρονημάτων, όπως πολλές φορές υποδηλώνεται στο έργο, τρέμει για τη ζωή των παιδιών της, τα οποία λίγο πριν ξεσπάσει επίσημα ο ελληνικός εμφύλιος ανήκουν ήδη σε αντίπαλα στρατόπεδα.

Ο Στάθης υπηρετεί στον Ελληνικό Στρατό και ο Στέλιος συνεχίζει την οικογενειακή παράδοση και ακολουθεί τους αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού,, όπως ακριβώς θα έκανε και ο κομμουνιστής πατέρας του. Ανάμεσα στα δύο αδέρφια δεν θα βρεθεί μόνο η μητέρα τους, αλλά και η μικρότερη ηλικιακά αδελφή τους Δέσποινα, που τάσσεται από την αρχή στο πλευρό του Στέλιου, ερχόμενη αναπόφευκτα σε ρήξη με τον άλλο της αδελφό, που υπεραμύνεται των απόψεων του με ασίγαστο πάθος και πολιτικό φανατισμό. 

Θα ήταν άδικο να χαρακτηρίσουμε την παράσταση αντικειμενική (δεν νομίζω άλλωστε ότι η απόλυτη αντικειμενικότητα είναι εφικτή, πολλώ δε μάλλον στην τέχνη) γιατί έχω την αίσθηση πως τόσο ο συγγραφέας, όσο και οι υπόλοιποι συντελεστές της δεν είχαν καμία πρόθεση να ανεβάσουν ένα θεατρικό ντοκιμαντέρ για τον εμφύλιο - παρόλο που το έργο βασίζεται σε αληθινά γεγονότα - αλλά  να τονίσουν πως καμιά φορά η "ουδετερότητα" κοστίζει περισσότερο από τη συμμετοχή και την ανάληψη της προσωπικής μας ευθύνης.

Η βασανισμένη, απαίδευτη, αφελής, μπερδεμένη, στοργική αλλά και φοβική μητέρα που ερμήνευσε η Θεοδώρα Σιάρκου φυσικά και αγαπάει τα παιδιά της, όπως αγαπούσε και τον άντρα της, αλλά μήπως αυτή η υπέρμετρη αγάπη και η υπερ-προστατευτικότητα  την εμποδίζει από το να τα κατανοήσει γι΄αυτό που είναι πραγματικά και όχι για αυτό που η ίδια θα ήλπιζε να είναι ή κατ΄επέκταση να γίνουν; Γιατί υπήρξαν και πολλές μάνες που ανέβηκαν στα βουνά και πολέμησαν μαζί με τα παιδιά τους. Η κυρά Χρυσούλα όμως δεν θέλει να γίνει ηρωίδα.. Θέλει να συμφιλιώσει τα παιδιά της, συστήνοντας τους ουδετερότητα, παροτρύνοντας το μεγάλο γιο της να υπογράψει Δήλωση για να μην τον κυνηγούν, παρακαλώντας το μικρό να δεχτεί τις διαφορετικές ιδέες του αδελφού του και συμβουλεύοντας την κόρη της να μην ανακατεύεται.

Η δίωρη παράσταση που σκηνοθέτησε όμως ο Κωνασταντίνος Κωνσταντόπουλος είναι σκόπιμα παραπλανητική, αφήνοντας τους θεατές να θεωρήσουν πως όλα παίζονται ανάμεσα στη μάνα και τους δύο γιους της, ενώ επί της ουσίας πρόκειται για γυναικεία υπόθεση και μάλιστα ανάμεσα σε δύο πολύ αποφασισμένες γυναίκες. 

Νομίζω πως η παραπάνω δραματουργική μετατόπιση του έργου από το πολιτικό καδρό που σαφώς είναι τοποθετημένο, στο πιο προσωπικό και ανθρώπινο, είναι που κάνει αυτήν την παράσταση τόσο ξεχωριστή, επίκαιρη και απόλυτα σημερινή, βάζοντας στο μικροσκόπιο τη θέση της γυναίκας σε ταραγμένες εποχές με έξυπνο και δεξιοτεχνικό τρόπο, εγείροντας παράλληλα θέματα ταξικά, κοινωνικά και σαφώς πολιτικά.

Η κυρά Χρυσούλα φοβάται. Ανησυχεί για τη ζωή των δύο γιων της - ίσως λίγο περισσότερο για τον Στέλιο - αλλά κυρίως ανατριχιάζει στην ιδέα ότι η μονάκριβη κόρη της, θα έχει την τύχη της όμορφης, ερωτευμένης με το μεγαλύτερο γιο της και επαναστατημένης Ζωής/  Ειρήνη Πολυδώρου, που μπαίνει στο σπίτι της στην αρχή σαν αεράκι χαράς και νεανικής αισιοδοξίας, γεμάτη ορμή και διάθεση να αγωνιστεί για τα πιστεύω της, για να καταλήξει στην πορεία ένα πλάσμα ρημαγμένο από τη βία των αντιφρονούντων, που ταπεινώνουν εκείνη και τη μητέρα της με μία πράξη χειρότερη και από το θάνατο. Μία άνανδρη πράξη η οποία δυστυχώς χρησιμοποιείται έως τις μέρες μας ως επονείδιστο "όπλο" επιβολής και...καταστολής.. Η νεαρή ηθοποιός απέδωσε το ρόλο της, σε όλες τις συναισθηματικές μεταπτώσεις του με εντυπωσιακή ωριμότητα, δίνοντας απόλυτα την εικόνα της φρίκης ενός τόσο "αφύσικου" πολέμου, στον οποίο αδελφός σηκώνει το όπλο κατά του αδελφού του.  Ο έρωτας θα γλυκάνει την πληγή της Ζωής. Ο έρωτας θα της ξαναδώσει την ελπίδα. Ο έρωτας είναι το μόνο αντίδοτο απέναντι στον παραλογισμό και τη βία. 

Στο ρόλο του "δήμιου" της Ζωής και των υπόλοιπων κομμουνιστών ο ταλαντούχος, σοκαριστικά αληθινός Κωστής Σαββιδάκης, που ερμήνευσε έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς ρόλους του έργου με την απαραίτητη απανθρωπιά που αρμόζει στο χαρακτήρα που υποδύθηκε, ενσαρκώνοντας έναν επί της ουσίας εγκληματία που βιάζει, τρομοκρατεί και εκτελεί άκριτα, όποιον τολμήσει να του αντιταχθεί χρησιμοποιώντας ως άλλοθι τον πόλεμο, που είναι το καλύτερο μέρος για να "μεγαλουργήσει" μία τέτοια νοσηρή προσωπικότητα. 

Άραγε πόσες τέτοιες προσωπικότητες δρουν έως τις μέρες μας παγκοσμίως, διαπράττοντας παρόμοια εγκλήματα με πρόσχημα την υπεράσπιση της πατρίδας, της θρησκείας ή απλά των οικονομικών και εδαφικών τους συμφερόντων και πόσες αντίστοιχα "Ζωές" βιώνουν τις ίδιες φρικαλεότητες, ως μέρος της εφιαλτικής τους καθημερινότητας; Πολλοί και πολλές απ' ότι κατά καιρούς γίνεται γνωστό, αλλά πλέον τείνουμε να χάσουμε το μέτρημα...
 

Στην περίπτωση του Ελληνικού Εμφυλίου για να επανέλθουμε στην παράσταση που σκηνοθέτησε με σαφή θέση και άποψη και την παραμικρή διάθεση για υπεκφυγές ο Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, τα γεγονότα που συνέβησαν τότε άνοιξαν πολλές και βαθιές πληγές στη συλλογική μας μνήμη και συνείδηση, ενώ οι πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις τους αγγίζουν το δικό μας σήμερα, με το "τέρας" μίας νέας εμφύλιας σύρραξης να κοιμάται μεν, αλλά πολύ ελαφριά και με το ένα μάτι πάντα ανοιχτό. 

Μήπως εν τέλει ισχύει αυτό που πολλοί ισχυρίζονται, ότι δηλαδή φέρουμε στο DNA μας τη διχόνοια. Είναι αυτή η εθνική μας παθογένεια; Μπορεί, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει μία τέτοια παράσταση να προσεγγιστεί μόνο από πολιτικής σκοπιάς, γιατί αποτελεί μία πραγματική σκηνική εμπειρία, που δίνει στον κάθε θεατή την ευκαιρία να κάνει τους δικούς του κοινωνικοπολιτικούς "απολογισμούς", παραθέτοντας  γεγονότα και καταθέτοντας την άποψή της, χωρίς φόβο αλλά με πολύ πάθος και εκφράζοντας τη δική της αλήθεια.

Στους ρόλους των δύο αδερφών, των οποίων η σχέση ακροβατεί επικίνδυνα ανάμεσα στην αγάπη και το μίσος, ο μεν Στάθης του Μάνου Κωστή εμφανίζεται από την αρχή της παράστασης οργισμένος, επιθετικός και απόλυτα πεπεισμένος ότι πράττει το σωστό, αποτελώντας τον μόνο "ορθά σκεπτόμενο" σε μια οικογένεια ουτοπιστών (γι' αυτών αυτό είναι όλοι οι κομμουνιστές) με τη μητέρα του να δηλώνει μεν ουδετερότητα, κλίνοντας ωστόσο προς την πλευρά του αδελφού του Στέλιου που βρήκε στο πρόσωπο του Σάββα Πογιατζή την ιδανική ισορροπία, ανάμεσα στον επαναστατημένο "κόκκινο" νέο και το μεγάλο αδελφό που νοιάζεται και αγαπά τη μάνα και τα δύο μικρότερα αδέλφια του, παρόλο που οι ιδέες του παραμένουν αδιαπραγμάτευτες και ως εκ τούτου τον τοποθετούν απέναντι στον αδερφό του. 

"Μήλον της έριδος" για τη μάνα και τα αδέρφια της η νεαρή μεν, αλλά πολιτικά σκεπτόμενη και δυναμική Δέσποινα της Τσαμπίκας Φεσάκη, η οποία ενώ φαινομενικά έδινε την εικόνα της εύθραυστης κόρης της εποχής, κατάφερε να την ανατρέψει πλήρως και να μας χαρίσει με τη γεμάτη αποχρώσεις ερμηνεία της μερικές από τις πιο δυνατές στιγμές της παράστασης, είτε ακούγοντας τη φίλη της Ζωή να τις εξιστορεί τα δεινά της, είτε προσπαθώντας να πείσει τη μητέρα της πως όσα λέει και κάνει αποτελούν δικές της σκέψεις και επιλογές και δεν προκύπτουν από την "κατήχηση" του αδελφού της, με αποκορύφωμα την τελική σύγκρουση μάνας-κόρης, που έλαβε επί σκηνής τραγωδιακές διαστάσεις.

Για μια και μοναδική στιγμή, υπάρχει μία μικρή ρωγμή ελπίδας πως τα χειρότερα θα μπορούσαν να αποφευχθούν, με την οικογένεια να σμίγει στο τραπέζι, σαν να μην υπάρχει ανάμεσα τους τίποτε άλλο εκτός από την αγάπη που τους ενώνει και οι θεατές απολαμβάνουν την πιο συγκινητική "εικόνα" της παράστασης, η οποία όμως κάνει όσα θα επακολουθήσουν να μοιάζουν ακόμη πιο τραγικά και αποτρόπαια.  Κι όλα αυτά υπό τους επαναλαμβανόμενους ήχους πυροβολισμών, αλλά και της υπέροχης μουσικής του Τάσου Σωτηράκη που γλυκαίνει την ατμόσφαιρα, δίνοντας παράλληλα όλη την αίσθηση του...θρήνου...
​

Μετά το τέλος της παράστασης η πρωταγωνίστρια "μάνα", Θεοδώρα Σιάρκου, μίλησε στο "Θεαθήναι", απαντώντας στις ερωτήσεις που της τέθηκαν από τη γράφουσα και δίνοντας το προσωπικό της στίγμα για  το έργο και το δικό της - κομβικό - ρόλο σε αυτό: 

Η ηρωίδα που υποδύεσαι βρίσκεται αντιμέτωπη με τη χειρότερη συνθήκη που μπορεί να βρεθεί μια μάνα και αναγκάζεται να πάρει κάποιες πολύ σκληρές αποφάσεις προκειμένου - όπως νομίζει - να σώσει τουλάχιστον κάποιο από τα παιδιά της. Πιστεύεις πως τελικά πράττει το σωστό;
Το σωστό;;!! Πολλές φορές αναρωτηθηκα, ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος; Και ποιος είναι τελικά αυτός που το ορίζει; Η ηρωίδα μου, η κυρά Χρυσούλα, δεν εχει το ψυχικό σθένος, τον αδάμαστο χαρακτήρα και τη λεβέντικη ψυχή της κυρά Ειρήνης, της μάνας του Μάνου Κατράκη, που όταν εκείνος εξόριστος τη ρώτησε -"Θες να έρθω στο σπίτι, μάνα;" -" Πως να έρθεις;" απάντησε εκείνη -"Ε..θα υπογράψω και θα'ρθω" -"Ίντα να υπογράψεις;" -"Δήλωση.." -"Ίντα δήλωση;" -"Ότι δεν είμαι αυτό που είμαι" -"Και δεν είσαι;" -"Είμαι." -"Μην υπογράψεις,κερατά, μην υπογράψεις.." Απεναντίας, η κυρα Χρυσούλα παροτρύνει το μεγάλο της γιο, που ανήκει στον Δημοκρατικό Στρατό, να υπογράψει, να παραιτηθεί, να σκύψει το κεφάλι, να αρνηθεί τα πιστεύω του, προκειμένου να ΖΗΣΕΙ!!! Η κυρά Χρυσούλα είναι ένα τραγικό πρόσωπο! Το μυαλό της και η ψυχή της ειναι θολωμένα από τον πρόσφατο χαμό του άντρα της και τη φρίκη αυτού του ανελέητου πολέμου που δεν συμβαίνει μόνο στην πατρίδα της,  αλλά μέσα στο ίδιο της το σπίτι! Τα παιδια της...εχθροί! Παλεύει με νύχια και με δόντια να γεφυρώσει τ' αγεφύρωτα, να κρατήσει τα παιδιά της ΖΩΝΤΑΝΑ, ενωμένα κι αγαπημένα! Η μόνη μου επιλογή, για να ενσαρκώσω την ηρωίδα μου, ήταν να την αφουγκραστώ, να την κατανοήσω, να την συμπονέσω, και τελικά να την δικαιολογήσω! Εξάλλου, το κίνητρο της, δεν είναι παρά η ΑΓΑΠΗ και η ΑΝΘΡΩΠΙΑ! Η κυρά Χρυσούλα, παρότι αγράμματη, κοιτάζει το ΦΩΣ και επιλέγει τη ΖΩΗ...με όποιο κόστος!

Ο εμφύλιος πόλεμος είναι η χειρότερη μορφή πολέμου και έχει συμβεί σε όλους τους λαούς σε κάποια στιγμή της ιστορίας τους να αλληλοεξοντωθούν. Πιστεύεις πως στην Ελλάδα έχουν επουλωθεί οι πληγές που άνοιξε ή απλά τις καλύψαμε με πολλές "γάζες" σταματώντας μεν την αιμορραγία, εμποδίζοντάς τις όμως έτσι από το να γιατρευτούν;
Κατά την ταπεινή μου άποψη, μόνο η Δικαιοσύνη θα μπορούσε να επουλώσει τις πληγές του Εμφυλίου. Και πραγματική Δικαιοσύνη, δεν αποδόθηκε ποτέ! Η Ελλάδα συνεχίζει να ανήκει σε ολιγάρχες και όχι στο λαό της. "Γάζες".. λοιπόν! Εύχομαι να μη ζήσει ξανά η πατρίδα έναν Εθνικό διχασμό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται!

Κράτωντας τα λόγια της Θεοδώρας Σιάρκου, που μέσα σε λίγες γραμμές συμπυκνώνουν όλο το νόημα του έργου και συνιστούν τον καλύτερο επίλογο για τη σημερινή κριτική αποτίμηση μιας παράστασης που σίγουρα θα μας απασχολήσει και στο μέλλον, προσθέτουμε μόνο το εξής: πολλές φορές η υπερβολική αγάπη μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να πάρουν αποφάσεις φαινομενικά παράλογες καταλήγοντας αντί να βοηθήσουν, εν τέλει να βλάψουν πρόσωπα αγαπημένα.. Στην περίτπωση βέβαια της κυρά Χρυσούλας, εκείνη καλείται να πληρώσει στο τέλος το μεγαλύτερο τίμημα, βιώνοντας τη σκληρή εγκατάλειψη και την πιο οδυνηρή μοναξιά....  
​

​*Η παράσταση κέρδισε 6 υποψηφιότητες στην 36η απονομή Κορφιάτικων Βραβείων 2016 - 2017 από την Ακαδημία Ελληνικών Βραβείων Τέχνης, 1) Συγγραφής Θεατρικού Έργου: Μυρώδης Αδαμίδης, 2) Πρώτου Γυναικείου: Θεοδώρα Σιάρκου, 3) Δευτέρου Γυναικείου: Τσαμπίκα Φεσάκη, 4) Δευτέρου Αντρικού: Μάνος Κωστής, 5) Μουσικής: Τάσος Σωτηράκης, & 6) Παραγωγής: θέατρο ¨ΣΥΝ ΚΑΤΙ¨ - Σοφία Αδαμίδου & Κωστή Σαββιδάκη.

«Μετά την Βάρκιζα» του Μυρώδη Αδαμίδη
σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος
πρεμιέρα: Παρασκευή 20 Ιανουαρίου 2017
βοηθοί σκηνοθέτη: Κωστής Σαββιδάκης - Άννυ Ζερβού
μουσική: Τάσος Σωτηράκης
φωτισμοί: Μανώλης Μπράτσης
φωτογραφίες: Κλεοπάτρα Σάρλη
επιμέλεια κοστουμιών – σκηνικών: Ευθύμης Τζώρας

παίζουν:
Θεοδώρα Σιάρκου
Τσαμπίκα Φεσάκη
Ειρήνη Πολυδώρου
Μάνος Κωστής
Σάββας Πογιατζής
Κωστής Σαββιδάκης
παραγωγή: Λόγων Έργα
οργάνωση & εκτέλεση παραγωγής:
Σοφία Αδαμίδου  &  θέατρο «ΣΥΝ ΚΑΤΙ» - σύνολο τέχνης

​Παρασκευή & Σάββατο στις 9.30μμ  (για δύο τελευταίες παραστάσεις)
Θέατρο ΑΛΚΜΗΝΗ (Αλκμήνης 8, Γκάζι)
τηλέφωνο κρατήσεων: 210 3428650 & 6978603947
e-mail i[email protected]
www.theatro.gr