ΠΑΜΕ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΗ!

της Μαρίας Σούμπερτ

Τα σχολεία έκλεισαν, η κατασκηνωτική περίοδος άρχισε.
         
Τι πρέπει να γνωρίζει όμως ο γονιός για τις κατασκηνώσεις; Από ποια ηλικία είναι έτοιμο το παιδί να συμμετάσχει σε κατασκηνωτικές δράσεις; Τι προσφέρουν οι κατασκηνώσεις εκτός από απασχόληση των παιδιών όσο οι γονείς δουλεύουν και ποια είναι η «καλή πρακτική» στην οποία χρειάζεται να στοχεύει τόσο ο γονιός όσο και οι υπεύθυνοι της κατασκήνωσης;
         
Το ΘΕΑΘΗΝΑΙ συνάντησε την ψυχολόγο και ειδική επιστήμονα στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Παιδιού της Ανεξάρτητης Αρχής Συνήγορος του Πολίτη, Μαρία Τσάγκαρη, και την ρώτησε όλα όσα χρειαζόμαστε να ξέρουμε οι γονείς γύρω από τις κατασκηνώσεις.

Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για να πάει πρώτη φορά ένα παιδί στην κατασκήνωη και πώς μπορεί να προετοιμαστεί;
 
Η κατασκήνωση προσφέρεται σε πολλές διαφορετικές μορφές και προσφέρει πολλές διαφορετικές δυνατότητες, για κάθε παιδί:
-    (Θερινές) κατασκηνώσεις ημερήσιας απασχόλησης εντός της πόλης
-   (Θερινές) κατασκηνώσεις ημερήσιας απασχόλησης σε πολιτιστικά κέντρα, ιδρύματα, μουσεία
- (Θερινές) κατασκηνώσεις ημερήσιας απασχόλησης περιβαλλοντικής βιωματικής ευαισθητοποίησης
- (Θερινές) κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης οργανωμένων κοινωνικών ομάδων, π.χ. Πρόσκοποι, Οδηγισμός κ.λπ.
-   (Θερινές) Κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης εκκλησιαστικές
-   (Θερινές) Κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης ιδιωτικών επιχειρήσεων
-   (Θερινές) Κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης Δήμων ανά την Ελλάδα
-  (Θερινές) Κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης ασφαλιστικών φορέων της πολιτείας
-   (Θερινές) Κατασκηνώσεις φιλοξενίας και απασχόλησης των τρίτων σωμάτων  στρατού
 
Η κατασκηνωτική εμπειρία αποτελεί μια βιωματική διαδικασία και  περιλαμβάνει, αλλά δεν περιορίζεται σε δραστηριότητες εκμάθησης δεξιοτήτων καθημερινότητας, κοινωνικοποίησης, γνωστικών αντικειμένων κ.λπ.
 
Η κατασκηνωτική ενασχόληση ημερήσιας απασχόλησης, συχνά επιτρέπει την συμμετοχή παιδιών προσχολικής ηλικίας (3-5 ετών), που έχουν κατακτήσει τον έλεγχο των σφιγκτήρων.
 
Η κατασκηνωτική φιλοξενία για 15-20 ημέρες σε οργανωμένα και επαρκώς στελεχωμένα πλαίσια, αφορά συνήθως παιδιά ηλικίας 6-14 ετών.
 
Το παιδί της προσχολικής ηλικίας είναι έτοιμο να πειραματιστεί με την κατασκηνωτική διαδικασία, εφόσον δεν αντιμετωπίζει ζητήματα αποχωρισμού από το βασικό πρόσωπο φροντίδας του.
 
Τα παιδί δημοτικού οφελούνται εξαιρετικά από την ανεξαρτητοποίηση που προσφέρει ο απαχωρισμός από τα λοιπά μέλη της οικογένειας, οριοθετείται ακολουθώντας ένα βασικό ημερήσιο πρόγραμμα κανόνων, απολαμβάνει δραστηριότητες ψυχαγωγίας, παιχνιδιού και οικοδομεί τις κοινωνικές του δεξιότητας συνυπάρχοντας με συνομήλικα άτομα.
 
Τα παιδιά με αναπηρίες και εξειδικευμένες ανάγκες μπορούν και πρέπει να εντάσσονται σε κατασκηνωτικά προγράμματα, συνήθως με την παρουσία ειδικού συνοδού, ενώ και για τα παιδιά πρόσφυγες, ασυνόδευτα ή με οικογένεια, η κατασκήνωση μαζί με την σχολική φοίτηση προσφέρουν μια ουσιαστική εμπειρία κανονικότητας και συμπερίληψης.  
 
Ποια είναι η "καλή πρακτική" λειτουργίας μια κατασκήνωσης κατά τη δική σας εμπειρία;
 
Την βάση μιας καλά οργανωμένης και λειτουργούσας κατασκήνωσης αποτελούν ως προς το τυπικό/τεχνικό μέρος οι πιστοποιήσεις, αδειοδότηση και τακτικοί έλεγχοι από τους αρμόδιους φορείς της πολιτείας, ενώ ως προς το παιδαγωγικό η υλοποίηση των βασικών δικαιωμάτων του ανήλικου ατόμου στην προστασία, την ανάπτυξη και εξέλιξη, την ψυχαγωγία και το παιχνίδι, καθώς και την συμμετοχή, συνύπαρξη και διάδραση με συνομήλικα άτομα.

Μια παιδοκεντρική κατασκήνωση δεν πρέπει να αποκλείει από την συμμετοχή σε αυτήν παιδιά με εξειδικευμένα ζητήματα συμπεριφοράς (υπερκινητικότητα κ.λπ.), ή υγείας (κινητικά προβλήματα, αισθητηριακά προβλήματα, επιληπτικές κρίσεις, άσθμα, παιδικό διαβήτη, ήπια καδ\ρδιολογικά ζητήματα). Αποτελεί μαζί με την σχολική φοίτηση το εργαλείο συμπεριληπτικής κοινωνικοποίησης του παιδιού, που θα οδηγήσει στην ομαλή αποδόμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων.
 
Πάνω σε ποιες αρχές πρέπει να βασίζεται; Χρειάζεται ειδική εκπαίδευση το προσωπικό μιας κατασκήνωσης και αν ναι, σε ποιους τομείς;
 
Οι βασικές αρχές λειτουργίας κάθε κατασκηνωτικού πλαισίου, αναδύονται και ιχνηλατούνται μέσα από την παιδοκεντρική προσέγγιση της στοχοθεσίας του: το παιδί βρίσκεται στο κέντρο της κατασκηνωτικής διαδικασίας, απαλλαγμένο από την γονική προστατευτικότητα, αλλά ταυτόχρονα εφοδιασμένο με κανόνες και οδηγίες για αυτενέργεια που μεγιστοποιούν την ασφάλεια και την εξέλιξή του.

Το προσωπικό της κατασκήνωσης συστήνεται να μην αποτελείται από ανήλικους (18-30 ιδανική ηλικιακή ομάδα, με ενθουσιασμό και δεξιότητες παρέμβασης), αλλά ούτε και από εθελοντές, ενώ ακόμα και με αυτή την τυπική ιδιότητα, θεμιτό είναι να υπάρχει έστω μια συμβολική αμοιβή για το έργο που καλείται να επιτελέσει.

Οι συντονιστές (αρχηγοί, υπαρχηγοί, γυμναστές, ναυαγοσώστες, κ.λπ.), αλλά και το εξειδικευμένο προσωπικό (παιδίατρος, νοσηλευτής, παιδαγωγός, κοινωνικός λειτουργός και ψυχολόγος) πρέπει να είναι σε διαρκή διαθεσιμότητα και διακριτική εγρήγορση.

Η επικοινωνία με τους φροντιστές των παιδιών (γονείς, έχοντες την επιτροπεία, κ.λπ.), να γίνεται σε επίπεδο συντονιστών, ενώ συστήνονται συναντήσεις ανατροφοδότησης των στελεχών (ομαδάρχες, κοινοτάρχες) με τους συντονιστές σε ημερήσια βάση, και με το εξειδικευμένο προσωπικό όποτε αυτό κρίνεται αμφίδρομα αναγκαίο προς το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών.
Η καλά οργανωμένη κατασκήνωση οφείλει να έχει ένα πρωτόκολλο διαχείρισης κρίσεων, καλά εμπεδωμένο από όλους τους ενήλικες, πριν την έναρξη της κατασκηνωτικής περιόδου.
 
Σε τι διαφέρει η δυναμική της τάξης του σχολείου από την δυναμική της ομάδας στην κατασκήνωση; Μπορεί η δυναμική της ομάδας να βοηθήσει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού; 
 
Η σχολική ένταξη εμπεριέχει αναπόφευκτα την κοινωικοποίση του παιδιού, αλλά και την δομημένη διαδικασία πρόσληψης πληροφοριών επί συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων.
Η δυναμική της σχολικής τάξης χαρακτηρίζεται αναπόφευκτα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από την εστίαση στην τυπική παρουσία του μαθητή, τον κανόνα της ησυχίας, την αδυναμία έκπτυξης της δημιουργικότητας, την καταπίεση της συνασιθηματικής νοημοσύνης, τηνπεριθωριοποίηση του διαφορετικού.
 
Η συνύπαρξη σε μια παιδοκεντρικά δομημένη κατασκήνωση προϋποθέτει συμπερίληψη, διάδραση, συμμετοχή, επικοινωνία, πρόσληψη ερεθισμάτων, ενσυναίσθηση, τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένη η μαγεία και η μοναδικότητα της παιδικής ηλικίας.
 
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ:
Πράξεις ή συμπεριφορές που παραβιάζουν τα δικαιώματα των παιδιών εντός της κατασκήνωσης, πρέπει να καταγγέλλονται και να αντιμετωπίζονται άμεσα. Εφόσον δε το παιδί αποκαλύπτει πιθανή παραβίαση δικαιώματος του (υπόνοιες κακοποίησης, κακομεταχείρισης, παραμελητικής συμπεριφοράς) εκτός της κατασκήνωσης, πρέπει να γίνονται οι ενέργειες εκείνες που θα διασφαλίσουν την σωματική ή/και ψυχοσυναισθηματική του ακεραιότητα με την ενεργοποίηση των αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών.
 
Τα προσωπικά δεδομένα των παιδιών πρέπει να προστατεύονται, γι’αυτό και συστήνεται διαβάθμιση της πληροφόρησης που απαιτείται να λαμβάνουν τα στελέχη για την επιτέλεση του έργου τους, ανάλογα με τον ρόλο τους.
 
Η Μαρία Τσάγκαρη είναι ψυχολόγος, απόφοιτος του ΕΚΠΑ, με μεταπτυχιακές σπουδές στην εφαρμοσμένη ψυχολογία. Έχει εργασθεί -σε Η.Π.Α. και Ελλάδα από το 1992 κ.ε.- με παιδιά και νεαρούς ενήλικες, με έμφαση στο πεδίο της αναδοχής, των ψυχιατρικών και συμπεριφορικών προβλημάτων, καθώς και της προαγωγής των δικαιωμάτων των ανηλίκων 0-18 ετών στη βάση της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ν.2101/1992). Εκπαιδεύει και ευαισθητοποιεί δημοσίους υπαλλήλους σε θέματα παιδικής προστασίας.