ΠΩΣ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

της Μαρίας Σούμπερτ

Πάντα έβρισκα τρομερά ενδιαφέρον πως στην ελληνική κοινωνία το Πάσχα είναι μια γιορτή πολύ μεγαλύτερη από τα Χριστούγεννα. Και στην αρχή δεν το καταλάβαινα. Πώς μπορεί να αντιπαρατεθεί το χριστουγεννιάτικο νυχτερινό φως, η ζεστή θαλπωρή γύρω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το πένθος του Πάσχα; Μέχρι που συνειδητοποίησα πως το Πάσχα είναι μια γιορτή όχι μόνο για το πένθος, αλλά και τη μεταμόρφωση. Και πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη ελπίδα από αυτό. Ασχέτου θρησκευτικού υπόβαθρου, το Πάσχα έρχεται σε μια εποχή όπου η φύση αναγεννιέται. Όπως και τα Χριστούγεννα, συνδέεται και με παλαιότερες παγανιστικές τελετουργίες, συνδέει το άτομο με την απώλεια και την διαδικασία του πένθους για να έρθει εν τέλει η επιστροφή στην κανονικότητα και τη ζωή. Γιατί αυτό που ζούμε κάθε Πάσχα, οι πένθιμες καμπάνες, ο Επιτάφιος, η βραδιά της Ανάστασης –ακόμα και το κυριακάτικο τσιμπούσι- δεν είναι τίποτα άλλο από μια συμπιεσμένη μορφή τελετουργιών πένθους, αποχαιρετισμού και επιστροφής στην ζωή.

Σε μια εποχή που οι γονείς χρειάζονται να «προστατεύσουν» τα παιδιά τους από τον θάνατο, τα κρατάνε μακριά από κηδείες και δεν τους μιλάνε για απώλειες, τα παιδιά μεγαλώνουν με μια μεγάλη δυσκολία όχι μόνο να αποχωριστούν, αλλά και να αποχαιρετίσουν, να κλείσουν κύκλους και να ανοίξουν καινούργιους.
​
Για όλους αυτούς τους προβληματισμούς μας μιλήσαμε με τον παιδοψυχολόγο Τριαντάφυλλο Τριανταφυλλάκο.

«Πάσχα στο κατώφλι μας γρήγορα πλησιάζει. Η εποχή του «περάσματος» έρχεται και κρύβει μέσα της πολλούς συμβολισμούς. Μιλάμε για περάσματα, μεταβάσεις, σταύρωση και την αναμονή για ένα «μετά» που ανασταίνεται και φέρνει την ελπίδα.

Είναι η εποχή που στο προσκήνιο έρχεται ένα θέμα που δυσκολευόμαστε πολύ να προσεγγίσουμε και να «αγγίξουμε» με τα μικρά παιδιά: ο θάνατος. Πόσο εύκολο είναι αλήθεια να συζητήσει κανείς ένα θέμα για το οποίο ο ενήλικας έχει τόσα αναπάντητα ερωτήματα; Το έχει ντύσει με τόσες σκέψεις, πιστεύω και θεωρίες. Το έχει σκεπάσει με άμυνες ψυχικές για να κλειστεί καλά φυλαγμένο στο κουτάκι του. Πώς να καταφέρει λοιπόν να το ανοίξει το κουτάκι και να τιθασεύσει την άγρια έννοια του θανάτου που βγαίνει από μέσα έτσι ώστε να την απογυμνώσει, να την κάνει απλή και προσιτή και εξηγήσιμη σε ένα μικρό παιδί;

Σίγουρα είναι ένα θέμα που προσπαθούμε να το αποφύγουμε στην αρχή. Κόκκινα φωτάκια γονεϊκά ανάβουν όμως, όταν το παιδί κάνει την επίμαχη ερώτηση: «μαμά, εσύ θα πεθάνεις;». Ακόμα πιο φωτεινά φωτάκια ανάβουν όμως όταν έρχεται η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Τι να πούμε στο παιδί και πώς να το χειριστούμε;

Η ψυχραιμία, η ειλικρίνεια και η πρόληψη είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι. Είναι σημαντικό το παιδί, ήδη από την νηπιακή ηλικία, να γνωρίζει την πορεία της ζωής και πως όταν κάποιος γίνεται πολύ, πολύ μεγάλος θα πεθάνει. Δεν χρειάζονται πολλές ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, ούτε όλες οι πιθανές εξαιρέσεις της ζωής. Όπως λέει και η Μαρία Μοντεσσόρι, εξηγούμε στο παιδί μόνο το απαραίτητο και το πραγματικό. Δίνουμε μόνο τις απολύτως αναγκαίες πληροφορίες. Το σημαντικό σε αυτό είναι να μεταφέρουμε στο παιδί πως ο θάνατος είναι κάτι που συμβαίνει, αλλά εμείς, οι γονείς που του το συζητάμε, είμαστε ασφαλείς και κυρίως δεν φοβόμαστε να μιλήσουμε γι’ αυτό. Η δική μας ηρεμία θα εσωτερικευθεί από το παιδί ώστε να γνωρίζει αλλά να μη φοβάται.

Όταν όμως το πραγματικό γεγονός χτυπάει το κατώφλι; Ένα κοντινό πρόσωπο φεύγει από τη ζωή. Πάλι η αλήθεια είναι ο καλύτερος σύμμαχος. Ο άνθρωπος που «φεύγει» είναι ο άνθρωπος που μεγάλωσε, αρρώστησε και πέθανε όπως είχε ήδη συζητηθεί παλιότερα. Εμπεριέχουμε και χειριζόμαστε τη στεναχώρια του παιδιού αλλά προσέχουμε πολύ και τη δική μας. Για να στηρίξουμε το παιδί πρέπει κάποιος να στηρίζει και εμάς. Προτείνω να αποφεύγονται οι συζητήσεις για παππούδες που γίνονται αστεράκια στον ουρανό και κοιτάζουν από ψηλά το εγγόνι. Το μικρό παιδί χτίζει τώρα την κριτική του ικανότητα και μπερδεύει το πραγματικό με το φανταστικό. Η σκέψη για το αγαπημένο πρόσωπο είναι πάντα μέσα μας και αυτή μετράει. Μπορούμε πάντα να σκεφτόμαστε τον παππού όταν μας λείπει, γιατί η σκέψη είναι πάντα μέσα μας.

Δύσκολο το θέμα του θανάτου αλλά και τόσο πραγματικό. Αν είναι κάτι που το κάνει πιο εύκολο είναι το «μαζί», η δύναμη που δίνουμε στα παιδιά μας και η δύναμη που αντλεί ο ένας από τον άλλο. Είναι το φώς του κεριού που δίνουμε στον άλλον για να ανάψει τα μεσάνυχτα και το φώς της αγάπης μας για να ζεσταίνει τον άλλον στα δύσκολα.

Καλό Πάσχα!»

Τριαντάφυλλος Τριανταφυλλάκος
Παιδοψυχολόγος
Ειδικευμένος στο μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης