Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

του Χρήστου Γκόντζου

Πρώτα απ' όλα, πριν αρχίσουμε να μιλάμε και να διακρίνουμε τα είδη του ρυθμού θα πρέπει να μιλήσουμε για τον ίδιο τον ρυθμό. Την έννοια και την σημασία του. Ο ρυθμός σαν επανάληψη του μέτρου γίνεται αντιληπτός κατά ευκολότερο τρόπο από οπτικής άποψης στην αρχιτεκτονική. Παρ' όλα αυτά ο Πλάτωνας μας δίνει ένα αρκετά πλήρη και περιεκτικό ορισμό για τον ρυθμό, καλώντας ρυθμό "την τάξη της κινήσεως". Η τάξη είναι θεμέλιος λίθος για την οργάνωση της σκέψης γύρω από τον ρυθμό και την κίνηση. Η αταξία της κίνησης είναι το αντίθετο του ρυθμού και έτσι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το χάος στερείται τάξης άρα και ρυθμού. Τώρα όσο αναφορά το φιλοσοφικό ερώτημα αν υπάρχει ο ρυθμός στην φύση η απάντηση που έρχεται εύκολα στα χείλη μας είναι ότι, εφόσον υπάρχει μουσική υπάρχει και ρυθμός.

Όταν μιλάμε για ελληνικό ρυθμό μιλάμε για μια ολοκληρωτικά διαφορετική αντίληψη για το πως αντιλαμβανόμαστε την τάξη της κινήσεως κατά την εκφορά της μουσικής. Είναι γεγονός ότι πολύ μουσικοί, συνθέτες αλλά και μουσικοί μελετητές διακρίνουν τον ελληνικό ρυθμό από τον ευρωπαϊκό στηριζόμενοι στο πολυρυθμικό ιδίωμα της ελληνικής μουσικής παράδοσης όπως αυτής μας έρχεται από την βυζαντινή μουσική και την παραδοσιακή μουσική. Δηλαδή την εναλλαγή των ρυθμών και του μέτρου που συγκροτεί πιο πολύπλοκα ρυθμικά τοπία.

Η αλήθεια είναι ότι τέτοιες διατυπώσεις και αντιλήψεις είναι στο μεγαλύτερο τους μέρος ρηχές και προς λανθασμένη κατεύθυνση. Η καθιερωμένη δυτική ρυθμική αντιλαμβάνεται τον ρυθμό ως ισαπέχοντα σημεία(που μπορούν να υποδιαιρεθούν)μιας διαδρομής μες τον χρόνο. Η ελληνική αντίληψη είναι ολότελα διαφορετική. Ο ελληνικός ρυθμός στηρίζεται στην δυάδα βραχέως και μακρού, όπου το μακρό είναι διπλάσιο του βραχέως και το σημαντικό σημείο είναι ότι το βραχύ δεν έχει κάποια συγκεκριμένη χρονική διάρκεια που υποδιαιρείται, αλλά ένα βραχύ μπορεί να διαφέρει από ένα άλλο... και όλα ετούτα λαμβάνονται κατά την ελληνική αντίληψη υπόψιν ως πεπληρωμένος αδιαίρετος χρόνος. 

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι η δυτική ρυθμική στηρίζει την ύπαρξη της στην ανάπτυξη των δυνάμεων του δύο(μισά,τέταρτα,όγδοα,δέκατα έκτα,τριακοστά δεύτερα κτλπ) και λογίζει στο μέτρο της ισχυρό και ασθενές. Κάτι τέτοιο είναι παντελώς ξένο για την ποσοτική αντίληψη που διέπει την ελληνική ρυθμική όπου η δυναμική παίζει δευτερεύων και περιπτωσιολογικό ρόλο. Αυτή η τάση για την ουρανοκατέβατη δυναμική που έρχεται και σχηματοποιεί το διαλεκτικό ζεύγος του ισχυρού και του ασθενούς δεν έχει καμία σχέση με την έννοια του ποσοτικά ενός και του διπλασίου του.

Κάνοντας ένα παρεκβατικό παραλληλισμό θα μπορούσαμε να δούμε μέσα από την δυάδα του μακρού και του βραχέως την ψηφιακή αντίληψη του μηδέν και του ενός να εντυπώνεται στην ελληνική ρυθμική όπως του είναι και του μη είναι. Μια κολοσσιαία σκέψη που μπορεί με πολλούς συνειρμούς να επικαιροποιηθεί και να επεκταθεί στον σύγχρονο κόσμο της τεχνολογίας και των αλγορίθμων.

Είναι πραγματικά ατέλειωτα όσα μπορούμε να επισημάνουμε για το χάσμα στην αντίληψη περί ρυθμού ανάμεσα στο ελληνικό και το δυτικό όπως η μοναδικότητα των άλογων ποδών και του ελληνικού κόμματος που θεμελιώνονται κατά την ελληνικότητα από μαθηματικές σχέσεις πολύ πολυπλοκότερες απ' ότι μπορούμε για την ώρα και τον τόπο να αναφέρουμε.  Κλείνοντας θα καταλήξουμε κατονομάζοντας την δυτική ρυθμική "δυναμική ρυθμική, και την ελληνική ρυθμική "ποσοτική ρυθμική".