ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΠΙΑΝΙΣΤΑ & ΣΥΝΘΕΤΗ ΟΔΥΣΣΕΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΔΗ

του Χρήστου Γκόντζου

Άραγε τι μπορεί να πει κανείς για την αινιγματική μορφή του Οδυσσέα Ηγουμενίδη'; Ο άνθρωπος αυτός με τις τόσες πτυχές και πλευρές της πολυπραγμοσύνης του, αρνείται ακόμα να παραδεχτεί, ακόμα και σε μας, την ηλικία του. Πρόκειται για άτομο αμφίσημο με βαθύτητα στους προβληματισμούς του. Γνωριστήκαμε στην τάξη σύνθεσης μια Δευτέρα, στο Εθνικό Ωδείο, στην πλατεία Βάθη. Από τότε έγινε αναπόσπαστο μέλος της μουσικής μας παρέας. Άτομο με χιούμορ, ευγλωττία και λεπτά συναισθήματα. Ας μην μακρηγορήσουμε όμως και ας τον αφήσουμε να αναπτύξει την γνώμη και τις ιδέες του πάνω σε μια σειρά από ενδιαφέροντα ζητήματα. Εύχομαι από καρδιάς να τον χαρείτε! 

Θα αρχίσω την κουβέντα μας με ένα θέμα που σίγουρα έχει απασχολήσει πολλούς καλλιτέχνες αλλά και φίλους της τέχνης εν γένει. Τι είναι αυτό που δίνει στο καλλιτέχνημα, εν προκειμένω στο μουσικό έργο λόγω ύπαρξης και σημασία;

Πριν από όλα θα ήθελα να οριοθετήσω το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθώ… Έχοντας κάνει σπουδές στην κλασική μουσική (πόσο αδόκιμος όρος!) μοιραία η προσωπική βιωματική μου μουσική δεξαμενή εντάσσεται εκεί! Η μουσική που γράφω έχει της ρίζες της σε αυτό που λέμε «κλασική» μουσική εννοώντας την δυτική μουσική, με όλα τα καλλιτεχνικά ρεύματα, τις χρονικές περιόδους και τις σχολές εμπεριέχονται σε μία εποχή που ρεπερτοριακά ξεκινάνε ως επί το πλείστον λίγο πριν τον Bach, φτάνει μέχρι τον Shostakovich και φυσικά συνεχίζει να υφίσταται. Με άλλα λόγια δεν έχω το υπόβαθρο για να εκφράσω άποψη για όποιο άλλο είδος μουσικής. Τώρα που οριοθέτησα το «πεδίο συζήτησης» θα απαντήσω ότι κατά την άποψη μου ο λόγος ύπαρξης και η σημασίας ενός μουσικού έργου (ειδικά στο μυαλό των δημιουργών του) είναι να ερμηνεύεται… Να ακούγεται… Και να θαυμάζεται… Και μάλιστα με επίκεντρο την εποχή τους! Οι συνθέτες κατά κύριο λόγο ήταν επαγγελματίες που βιοποριζόντουσαν από την μουσική.
​
Βέβαια η αλήθεια είναι ότι κατά το τέλος του 19ου αιώνα για διάφορους λόγους που δεν είναι του παρόντος, δημιουργήθηκε μια άλλη κουλτούρα σκέψεως και αναζωογονήθηκαν οπτικές πάνω στο ζήτημα με αναγωγή στην αναγέννηση και την αρχαιότητα, όπως ότι ο δημιουργός είναι ο δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα σε θεό και ανθρώπους κλπ. σε αυτές τις πολύ δημοφιλείς θεωρίες έχουμε γαλουχηθεί όλοι (κοινό και δημιουργοί) με αποτέλεσμα να έχουμε σχηματίσει ένα εξιδανικευμένο πρότυπο καλλιτέχνη (φτωχού και δυστυχισμένου ιδεολόγου, πολιτικοποιημένου μα κλεισμένου στον εαυτό του, χωρίς να κάνει εκπτώσεις στις αρχές και τις καλλιτεχνικές του αξίες, και με μια ιεραποστολική δημιουργική πορεία όπου η σύνθεση είναι αυτοσκοπός και το σύγχρονο κοινό πάντα θα είναι ανώριμο να καταλάβει). Χωρίς να θέλω να θεωρήσω την εικόνα αυτή τελείως στρεβλή (άλλωστε επαληθεύεται μερικώς αν εστιάσουμε σε μεμονωμένες περιπτώσεις), πιστεύω ότι σε ένα μεγάλο μέρος της προσκρούει στην πραγματική ζωή των ιστορικών μας προτύπων, εν προκειμένω στους μεγάλους συνθέτες που αν τους απομυθοποιήσουμε θα τους καταλάβουμε περισσότερο!  ​

Ο Οδυσσέας Ηγουμενίδης επί το έργον...

Για ποιον εν τέλει γράφουμε μουσική;

Θα επιμείνω… οπουδήποτε και οποτεδήποτε –τουλάχιστον στην Δυτική παράδοση- άνθισαν οι καλές τέχνες, τα γράμματα και ο πολιτισμός, υπήρχαν αποδέκτες της δημιουργίας, στους οποίους απευθυνόταν οι καλλιτέχνες! Οι Συνθέτες εν προκειμένω έγραφαν μουσική για κάποιους ακροατές. Μπορεί να διατηρούσαν την δική τους γλώσσα, την δική τους μέθοδο, να μην ακολουθούσαν την πεπατημένη, να τους ενδιέφερε και η υστεροφημία τους όμως δεν έγραφαν για την ιστορία ούτε για ψυχαναλυτικούς λόγους. Το κάθε έργο θα πέρναγε στο κοινό… Δε θα έμενε στο συρτάρι ενός γραφείου. Ίσως η σημερινή δυσκολία να προωθηθεί η νέα μουσική να έχει οδηγήσει στην έξαρση των απόψεων για την ανάγκη του καλλιτέχνη να εκφράσει τον εαυτό του και να δώσει την δική του αλήθεια μέσα από την τέχνη, όμως δεν πιστεύω ότι αυτός είναι ο πραγματικός και υγιής σκοπός της δημιουργίας.

Πως πάρθηκε η απόφαση να στραφείς στον κομμάτι της μουσικής δημιουργίας;

Λένε ότι ένας κάλος σύνθετης πρέπει να είναι πολύ «εγωιστής» αρκετά «παιδί» και λίγο «αμόρφωτος», μάλλον τα έχω και τα τρία! Ας το εξηγήσουμε, όταν γράφεις ένα καινούργιο έργο στην εποχή μας, βάζεις ένα τριπλό στοίχημα… ανταγωνίζεσαι τα αριστουργήματα των προκατόχων σου -οι οποίοι αποτελούν και τα πρότυπα σου -(πχ. Beethoven) και περιμένεις από ερμηνευτές και κοινό να διαλέξουν εσένα σε σχέση με την καθιερωμένη μουσική. Οι πιθανότητες μάλλον είναι εναντίον σου και ο εφηβικός εγωισμός δεν σε αφήνει να δεις καθαρά! Ωστόσο έτσι ακριβώς σκέφτηκαν οι πιο επιτυχημένη δημιουργοί της ιστορίας… Αρκετά παιδί, αφού η προσήλωση στο παιχνίδι ταιριάζει απόλυτα στη διαδικασία της δημιουργίας!

Ως προς την «αμορφωσιά», θα έλεγα ότι είναι ένας αυστηρός χαρακτηρισμός μιας τάσης που έχουν οι δημιουργοί εν γένει, να προσεγγίζουν την γνώση ερεθισματικά όπως η μέλισσα πηγαίνει σε διαφορετικά λουλούδια αναζητώντας γύρη! Μια εις βάθος προσέγγιση της μουσικής των προκατόχων σου είναι πολύ πιθανόν να σε μπλοκάρει αντιθέτως μια επιφανειακή επαφή μπορεί να ανατροφοδοτήσει την φαντασία και να φέρει πρωτότυπες ιδέες. Άλλωστε δεν είναι ευκολότερο να σπάσεις κανόνες που δεν γνωρίζεις και τόσο καλά;
​
Όσον αφορά εμένα συχνά θυμάμαι να είμαι κακός ακροατής (λάτρευα τμήματα ενός έργου και σχεδόν απεχθανόμουν άλλα τμήματα του ιδίου έργου). Συχνά πίστευα ότι τροποποιήσεις και ανακατασκευές θα έκαναν τα έργα καλύτερα (μην ξεχνάμε ότι επρόκειτο για ιερά αριστουργήματα του ρεπερτορίου) κάπως έτσι νομίζω ότι διαπίστωσα το μικρόβιο της σύνθεσης. Σήμερα βέβαια πιστεύω ότι οι μεγάλοι συνθέτες δικαιώθηκαν απέναντι στην τότε αυστηρή κριτική μου!   

Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει την μουσική σου; Ποια είναι δηλαδή εκείνα τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν και που θες να αναδείξεις μέσα από την μουσική γραφή;

Α! Αυτό δεν μπορώ να το απαντήσω εγώ! Μπορώ ωστόσο να προσκαλέσω τους αναγνώστες του Θεαθήναι να προσέλθουν σε κάποια επόμενη συναυλία και να το διαπιστώσουν «ιδίοις όμμασι και ωσίν»! Μπορώ να πω μόνο ότι ακολουθώ μια νεορομαντική αισθητική κατεύθυνση, διέπομαι από πολυσυλλεκτικότητα καθώς προσπαθώ να αφομοιώσω και να εναρμονιστώ με αντίθετες εκφραστικές τάσεις. Εν κατακλείδι γράφω μουσική που θα απολάμβανα ως ακροατής και θα ερμήνευα ως εκτελεστής.
​
Κατά την γνώμη σου...τι είναι αυτό που κάνει μια μουσική επίκαιρη και αναγνωρισμένη στην εποχή της;

Ένας συνδυασμός αλληλένδετων πραγμάτων. Ωστόσο, ένα υψηλής ποιότητας πρωτογενές μουσικό υλικό συμβάλει τα μέγιστα στην επιτυχία ενός έργου (ιδιαίτερα σε έργα μικρής διάρκειας). Γενικά, χρειάζονται πλούσια φαντασία, άρτια τεχνική κατάρτιση, υψηλό καλλιτεχνικό ένστικτο, (θα αποφύγω το «ταλέντο» και την «έμπνευση» γιατί καθορίζονται δύσκολα, άλλωστε ενυπάρχουν στα ανωτέρω). Ας παίξουμε με την ετυμολογία… Ο Συνθέτης (συν + θέτω) τοποθετεί μαζί πράγματα (ιδέες), χρειάζεται φαντασία και ένστικτο να κατασκευάσει τις ιδέες, τεχνική κατάρτιση για να τις ομογενοποιήσει και να οικοδομήσει ένα μουσικό αρχιτεκτονικό αμάλγαμα με σαφή μορφή και όλα αυτά γίνονται υπό την εποπτεία του «ενστίκτου»! Τελικά, οι συνθέτες είμαστε αρχιτέκτονες (με την αριστοτελική σημασία της εποπτείας)! Μπορεί να βάζουμε εμείς τους κανόνες αλλά πρέπει και να πειθαρχούμε στις ίδιες τις εντολές μας και σίγουρα να βρίσκουμε την ισορροπία ανάμεσα στην (καλή) τέχνη και την επιστήμη (γνώση- τεχνική).

Υπάρχει και ένα θεμελιώδες ψυχολογικό χαρακτηριστικό που συμβάλει πολύ στην καλή μουσική… Η γενναιοδωρία! Πρέπει να μπορείς και να θέλεις να πετάξεις μια καλή ιδέα προκειμένου να μην υπερφορτώσεις ένα έργο. Η τάση για υπερφόρτωση είναι ο χειρότερος εχθρός ενός καλού συνθέτη! Φυσικά παίζουν ένα ρόλο και οι ιστορικές συγκυρίες, όμως θεωρώ ότι τελικά, στο πέρασμα του χρόνου είναι αμελητέες. Η 7η συμφωνία του Shostakovich για παράδειγμα, έγινε πολύ γνωστή λόγω του Β παγκοσμίου πολέμου. Ο πόλεμος τελείωσε, η εποχή άλλαξε, αλλά η συμφωνία εξακολουθεί να ακούγεται… Ακόμα και αν την αποσπάσουμε από το ιστορικό πλαίσιο που την καθόρισε, εξακολουθεί να είναι ένα αυθύπαρκτο αριστούργημα!

Ποια είναι τα κύρια και βασικά αδιέξοδα της σημερινής μουσικής δημιουργίας;

Νομίζω ότι το βασικό αδιέξοδο της σημερινής μουσικής δημιουργίας (εν Ελλάδι) είναι η έλλειψη στήριξης! Το βασικό πρόβλημα είναι ότι αυτή η έλλειψη παρουσιάζεται σε τρία επίπεδα το θεσμικό, το συντεχνιακό, και τέλος το κοινωνικό.

Το θεσμικό είναι γνωστό. Θα περιοριστώ στο να αναφέρω ότι το 20% των ετήσιων παραγωγών της Λυρικής, σύμφωνα με την νομοθεσία πρέπει να είναι ελληνικά έργα! Ωστόσο, δεν νομίζω ότι είναι! Εκτός όμως από αυτό, με την βοήθεια της πολιτείας θα μπορούσαν με ελάχιστη επιβάρυνση να διατεθούν κατάλληλες αίθουσες συναυλιών (ήδη υπάρχουν πολλές αλλά με απροσπέλαστα ενοίκια), τεχνική υποστήριξη για μια επαγγελματική ηχογράφηση (ΕΡΤ) και μικρές συμβολικές αμοιβές σε μουσικούς προκειμένου να ερμηνεύσουν τα νέα έργα.

Ως προς το συντεχνιακό, τον τρόπο που αντιμετωπίζει η κοινωνία των μουσικών την νέα δημιουργία, θα πω ότι διαβάζοντας τις βιογραφίες των μεγάλων συνθετών (ακόμα και ελλήνων) συνεχώς βρίσκω κάποιον κορυφαίο και καταξιωμένο ερμηνευτή να «κυνηγά» έναν συνθέτη προκείμενου να του γράψει ένα νέο έργο, κάποιον διακεκριμένο παλιό συνθέτη να βοηθά τον νεώτερο και έναν ιμπρεσάριο να κάνει γενναιόδωρες παραγγελίες. Στην σύγχρονη ελληνική ζωή μάλλον συμβαίνει το αντίθετο (οι συνθέτες κυνηγούν)! Ως προς το φιλόμουσο κοινό πιστεύω ότι μόνο το ξύπνημα της περιέργειας του για την νέα μουσική, αρκεί για να θεωρούμε ότι παρέχει την στήριξη του. Τελικά στην ψηφιακή πλέον ζωή μας, δεν είναι και τόσο αυτονόητο να έχουμε περιέργεια για την νέα «ζωντανή» (live) μουσική.

Τέλος, αν σου ζητούσε κάποιος με λίγα λόγια να διαμορφώσεις ένα πρόταγμα σχετικά με την μουσική δημιουργία στο σήμερα ποιο θα ήταν αυτό το πρόταγμα-πρόταση;

Νομίζω ότι το πρόταγμα είναι διττό θα πρέπει οι Συνθέτες να αναθερμάνουμε την σχέση μας με το κοινό και τους ερμηνευτές χωρίς όμως να χάσουμε την ταυτότητα μας! Ο Δημήτρης Μητρόπουλος έλεγε ότι στις αίθουσες συναυλιών «πρέπει τελικά να φτάνουν τα έργα που έχουν ανθρωπιά»1. Όμως, ο δρόμος για την ανθρωπιά τελικά περνάει ανάμεσα στη Σκύλλα και την Χάρυβδη. Πως μπορεί να βρει την ανθρωπιά ένας καλλιτέχνης που είναι κλεισμένος στο εργαστήριο του ανάμεσα σε παρτιτούρες, δυσνόητα φιλοσοφικά συγγράμματα, μαθηματικές εξισώσεις, κλπ. χρησιμοποιώντας μόνο μια απόκοσμη μουσική γραφή και πολλά εξαιρετικά δύσκολα τεχνικά εφέ; Μην ξεχνάμε και τους ερμηνευτές, τους υποχρεώνουμε να σπάσουν τα δάκτυλά τους για ένα αμφίβολο ηχητικό αποτέλεσμα που θα έδινε την ίδια (μάλλον και καλύτερη) συναισθηματική ατμόσφαιρα ακόμα και αν ήταν τρεις φορές πιο απλό ποιος ο λόγος ;

Από την άλλη πλευρά θα συναντήσουμε την ανθρωπιά αν απλώς αναπαράγουμε ευχάριστες και πολύ ωραίες μουσικές που ανήκουν όμως σε ένα διαφορετικό περιβάλλον; Ζητάμε από το κοινό να μας ακολουθήσει με σχεδόν θρησκευτική προσήλωση, να κλείσει το κινητό του , να παραμείνει σιωπηλό και ακίνητο σε μια αίθουσα και να παρακολουθήσει μια εκδήλωση που μπορεί να προσεγγίσει περισσότερο με το ένστικτο (Δεν είμαστε θέατρο ούτε κινηματογράφος όπου ο νους μέσα από την υπόθεση ταξιδεύει…). Οπότε γιατί να πάμε σε μια τέτοια αίθουσα συναυλιών προκειμένου να ακούσουμε μια φερ' ειπείν ethnic μουσική που το φυσικό της περιβάλλον βρίσκεται άλλου; Εν τέλει γιατί να πάω να ακούσω μια συμφωνική ορχήστρα αν απλώς παίζει μουσική συγκροτημάτων (σε μία αίθουσα συμφωνικής ορχήστρας!) και να μην πάω κατευθείαν σε ένα live; Δεν απορρίπτω την τάση συγκερασμού ή την ύπαρξη επιρροών από άλλες μουσικές, αντιθέτως! Απλά θεωρώ ότι σε αυτήν την προσπάθεια ο συνθέτης πρέπει να διατηρεί την προσωπική του γλώσσα και το υφολογικό πλαίσιο που εν τέλει τον καθόρισε (όπως έκαναν οι Debussy, Stravinsky, Σκαλκώτας κλπ). Τελειώνοντας, θεωρώ ότι βασικό πρόταγμα είναι οι συνθέτες να γίνουμε περισσότερο ακροατές του εαυτού μας ώστε να καταλάβουμε τι μας «ζητά» η κοινωνία χωρίς όμως να ξεχνάμε την δυνατότητά μέσα από το έργο μας να συμβάλουμε σε μια θετική πολιτιστική διαμόρφωση και καθοδήγηση της κοινωνίας. Ίσως πρέπει να θυμίσω την ετυμολογία της λέξεως «Ψυχαγωγία» (ψυχή + άγω [οδηγώ]).  Trotter (1999), Ο ιεροφάντης της μουσικής, σελ.139

Βιογραφικό Σημείωμα:
Ο Οδυσσέας Ηγουμενίδης σπούδασε πιάνο και Ανώτερα Θεωρητικά στο Απολλώνιο Ωδείο. Συνέχισε στο Εθνικό Ωδείο όπου σπούδασε Φούγκα και Σύνθεση. Το 2012 αποφοίτησε από την τάξη Σύνθεσης του Π. Κούκου με τον βαθμό «Άριστα», «Ά βραβείο» και χρηματικό έπαθλο «εις μνήμην Μανώλη Καλομοίρη». Έργα του έχουν παιχτεί στο πλαίσιο συναυλιών «Νέων Συνθετών» στις οποίες συμμετείχε ενεργά εκτός από το οργανωτικό πλαίσιο και ως Πιανίστας.