ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ)

του Χρήστου Γκόντζου

Αφού μιλήσαμε στο πρώτο μέρος του αφιερώματος για τους εκφραστές και στην ουσία τους δημιουργούς του ρεμπέτικου, θα σταθούμε σε δύο περιπτώσεις προσωπικοτήτων που δραστηριοποιήθηκαν στο μουσικό χώρο λίγα χρόνια μετά την εμφάνιση του ρεμπέτικου. Ο καθένας με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο συνέβαλε προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης και της διάδοσης του ρεμπέτικου τραγουδιού και την μετεξέλιξη του σε λαϊκό τραγούδι. Πρόκειται για τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι.

Ο Μίκης Θεοδωράκης οδηγούμενος με τους συγκρατούμενους του στην εξορία και πιο συγκεκριμένα στην Ικαρία, ήρθε σε επαφή με το ρεμπέτικο τραγούδι και για μία ακόμα φορά, παρ’ ότι υπήρχαν προβληματισμοί για το περιεχόμενο των στίχων των τραγουδιών του ρεμπέτικου, ο Μίκης λίγο πολύ απάντησε στην ομήγυρη «μην δίνεται σημασία στους στίχους μόνο η μουσική αυτή είναι πλούσια και εξαιρετική». Δεν αργούν να έρθουν τα «επιφάνια» και ο «επιτάφιος» την χρονολογία του 1960 όπου ο συνθέτης περιλαμβάνει το μπουζούκι στην ενοργάνωση των τραγουδιών του και του δίνει κυριαρχικό σολιστικό ρόλο στα τραγούδια του που είναι γραμμένα πάνω σε λαϊκούς ρυθμούς. Αργότερα παρά τις αντιδράσεις που δέχτηκε ο συνθέτης το 1964 παρουσιάζει το «Άξιον εστί». Ένα λαϊκό ορατόριο σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, δίνοντας στο μπουζούκι πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα μεγάλο σύνολο μουσικών όπως η συμφωνική ορχήστρα και θέτοντάς το φορέα και ερμηνευτή της μεγάλης μας ποίησης. Μιας ποίησης που μέσω του μπουζουκιού και του επηρεασμού του συνθέτη από την ρεμπέτικη παράδοση, θα «περνούσε» στον απλό πολίτη εν τέλει η ποίηση, τραγουδισμένη από λαϊκό στόμα. 

Δύο "κορυφαίοι" μαζί...Μίκης Θεοδωράκης και Μάνος Χατζιδάκις

Αδιαμφισβήτητα ο τύπος και οι κύκλοι της διανόησης είδαν στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη το μπουζούκι σαν επίσημο λαϊκό-εθνικό όργανο. Κάποιοι μάλιστα το χαρακτήρισαν ανήθικο για μία τέτοια θέση. Ο συνθέτης δεν άργησε να απαντήσει λέγοντας ότι το μπουζούκι είναι ένα μουσικό όργανο και τίποτα δεν το καθιστά ανήθικο, όπως με το μαχαίρι κόβουμε το ψωμί αλλά διαπράττουμε και φόνο, έτσι συμβαίνει και με το μπουζούκι. Επηρεασμένος από την σαρωτική επιτυχία που γνώρισαν τα έργα εκείνης της περιόδου ο Μίκης Θεοδωράκης εξακολουθεί μέχρι το τέλος της καλλιτεχνικής του παρουσίας (μέχρι και σήμερα) να χρησιμοποιεί το μπουζούκι και τους λαϊκούς ρυθμούς και δρόμους, στην σύνθεση τραγουδιών και έργων δικαιώνοντας και εξυμνώντας το λαϊκό τραγούδι και κρατώντας το ζωντανό μέσα από το έργο του. Χαρακτηριστική στιγμή της μεγάλης του συνεισφοράς και στιγμή πραγματικής ιστορικής σημασίας είναι όταν απευθύνεται στον Βασίλη Τσιτσάνη απονέμοντας του φόρο τιμής για την προσφορά του.

Από την άλλη μεριά ο Μάνος Χατζηδάκις πήρε άλλο δρόμο. Δεν χρησιμοποιούσε παρά σε εξαιρετικές περιπτώσεις το μπουζούκι, αφού προτιμούσε στα περισσότερα τραγούδια του την θέση του μπουζουκιού να παίρνει το μαντολίνο. Ο Μάνος Χατζηδάκις έσκυψε με τον δικό του τρόπο πάνω από το ρεμπέτικο τραγούδι και δεν είναι λίγες οι φορές που μίλησε ανοιχτά για την σημασία και την αξία του. Μάλιστα στις 31 Ιανουαρίου του 1949 ο συνθέτης δίνει την περίφημή του διάλεξη περί του ρεμπέτικου στο θέατρο τέχνης του Κάρολου Κουν  και μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών καλεί την Σωτηρία Μπέλλου και τον Μάρκο Βαμβακάρη να τραγουδήσουν πέντε χαρακτηριστικά τραγούδια από το ρεμπέτικο ρεπερτόριο. Δεν θα μας εκπλήξει καθόλου που θα δούμε έργα του Χατζηδάκι να ερμηνεύονται από το Γιώργο Ζαμπέτα καθώς και να αυτοσχεδιάζουν μαζί (πιάνο-μπουζούκι) πάνω σε λαϊκούς δρόμους στα τότε στούντιο της ΕΡΤ. Όπως και να χει ο Μάνος Χατζηδάκις δεν μένει στα λόγια και το 1954 ηχογραφεί σε 33άρη δίσκο τις περίφημες «6 λαϊκές ζωγραφιές»  για πιάνο πάνω σε λαϊκές μελωδίες. Στο πιάνο ο ίδιος ερμηνεύει χαρακτηριστικά και με παραλλαγές 6 λαϊκά τραγούδια. Παρά την θέση που κράτησε ο Μάνος Χατζηδάκις απέναντι στην διαφορετική αξιοποίηση του κύριου σολιστικού οργάνου του ρεμπέτικου, δηλαδή του μπουζουκιού, είναι γεγονός ότι πολλά από τα τραγούδια του χρησιμοποιούν δρόμους λαϊκούς και εμπεριέχουν  πειραματισμούς πάνω στους λαϊκούς ρυθμούς άλλοτε καταφανώς και άλλοτε με εκλεπτυσμένο και εκλεκτικό τρόπο.

Από την μία η ευρηματικότητα και η ανοιχτή στήριξη και εξέλιξη του λαϊκού τραγουδιού από τον Μίκη Θεοδωράκη. Από την άλλη η εκλεκτικότητα και η ευρηματικότητα στην κατεύθυνση της αξίωσης του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού του Μάνου Χατζηδάκι, συμπλήρωσαν με τα ωραιότερα χρώματα τον καμβά της συλλογικής πορείας του ρεμπέτικου τραγουδιού, το ανανέωσαν, το δικαίωσαν, το επικαιροποίησαν, το αξίωσαν ως γνήσιο φορέα της λαϊκής μας τέχνης από την οποία και αυτοί με την σειρά τους άντλησαν κύρος και αναγνώριση ανάμεσα μας.
 
Συνεχίζεται...μείνετε συντονισμένοι!