ΈΝΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΟ ΣΤΗΝ ΆΛΚΗ ΖΕΗ

29/2/2020

της Μαρίας Σούμπερτ

Μια από τις μεγάλες ειδήσεις που διάβασα ήταν ο θάνατος της Άλκης Ζέη. Έχοντας ζήσει μια γεμάτη ζωή, η μεγάλη Ελληνίδα συγγραφέας, που μαζί με τη Ζωρζ Σαρρή έδωσαν ζωή στο παιδικό και εφηβικό μυθιστόρημα, έχοντας βιώσει Κατοχή και εξορία, έχοντας αγωνιστεί για τα πιστεύω της και έχοντας αποτυπώσει την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα στα βιβλία της, η Άλκη Ζέη δεν απευθυνόταν μονάχα στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικες που συχνά μέσα από τα βιβλία της θα μπορούσαν ίσως να διαισθανθούν τι συμβαίνει στην παιδική ψυχή.

Διαβάζοντας λοιπόν τις αναρτήσεις που έχουν γεμίσει αυτές τις μέρες το facebook δεν θύμωσα. Δεν θεωρώ πως πρέπει να την γνώρισες προσωπικά για να νιώθεις συνδεδεμένος μαζί της –όπως σχολίασε μια χρήστρια του μέσου κοινωνικής δικτύωσης «Δεν είναι το ότι έφυγε νέα. Είναι πως μαζί της αποχαιρετάμε οριστικά την παιδική μας ηλικία». Και πράγματι. Μακάρι να φτάσουμε τα χρόνια της και να ζήσουμε όλοι μια γεμάτη ζωή όπως εκείνη. Και αν υπάρχουν εγγενείς δυσκολίες σε αυτό, μακάρι να βρεθούν κάποιοι άνθρωποι γύρω μας να μας βοηθήσουν σε αυτό. Όπως στην περίπτωση του τελευταίου της ήρωα, του Ίκαρου.

Το ερώτημα που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα έντονο στο βιβλίο αυτό, είναι αν ένα παιδί μπορεί να μεγαλώσει στον αυτόματο πιλότο. Αν χρειάζεται τελικά περισσότερο τροφή ή φροντίδα.

Την δεκαετία του ’60 ο ψυχολόγος Harry Harlow διεξήγαγε ένα πείραμα κατά το οποίο έδινε σε βρέφη πιθήκων την δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο ομοιώματα «μητέρας», ένα φτιαγμένο από σύρμα, το οποίο παρείχε τροφή και ένα το οποίο ήταν φτιαγμένο από ξύλο και μαλακό υλικό, αλλά δεν περιείχε τροφή. Τα βρέφη επέλεγαν κατά κύριο λόγο την «μαλακή μητέρα», και παρ’ ότι η έρευνα αυτή του Harlow –ορθώς- δέχτηκε μεγάλη κριτική, προχώρησε πολύ την σκέψη και κατανόηση των αναγκών του βρέφους σε σχέση με την επαφή, την ζεστασιά και την φροντίδα –πέραν της απλής κάλυψης των σωματικών του αναγκών.

Ας ξανακάνουμε λοιπόν την ίδια ερώτηση: μπορεί ένα παιδί να μεγαλώσει στον αυτόματο πιλότο; Προφανώς και μπορεί, αλλά με τι κόστος;

Το ζήτημα αυτό φαίνεται να απασχόλησε και την Άλκη Ζέη στο τελευταίο της μυθιστόρημα για παιδιά, «Το παιδί από το πουθενά», με ήρωα τον μικρό Ίκαρο. Θανούντος πατρός και αγνώστου μητρός, ο μικρός Ίκαρος μεγαλώνει κατά τύχη με την Παγκρατιώτισσα θεία Ελένη-Ιοκάστη Καποδίστρια και τον παπαγάλο της. Και το κατά τύχη το εννοούμε, γιατί όπως πήρε το αυτί του μικρού Ίκαρου όταν η θεία έπαιζε μπιρίμπα με τις φίλες της, η μητέρα του της τον άφησε για μια εβδομάδα να πάει στη Ρουμανία –λες να ήταν από εκεί; Ίσως γι’ αυτό να ήταν τόσο ξανθός και γαλανομάτης κι εκείνος- και δεν γύρισε ποτέ.

Αυτό το παιδί λοιπόν, στα δέκα του χρόνια, με μια θεία αδιάφορη και απόμακρη, την οποία εκείνος θέλει να πλησιάσει, αλλά φοβάται, με δύο φίλους αδελφικούς, και εχθρούς επικίνδυνους, με την ανάγκη να προσδώσει σε κάθε ενήλικο άντρα που θα συναντήσει στο δρόμο του μια πατρική μορφή –ευτυχώς είναι τυχερός και όσοι συναντά είναι πράγματι άξιοι της εμπιστοσύνης του-, με γνώσεις εγκυκλοπαιδικές, αλλά βασικά ελλείμματα σε σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες, ο μικρός Ίκαρος αποδεικνύει πως ναι, ένα παιδί μπορεί να μεγαλώσει στον αυτόματο πιλότο. Θα αναζητά όμως σε όλους τους άλλους μια μαμά και έναν μπαμπά και ίσως κινδυνεύσει στο μέλλον. Ο δικός μας Ίκαρος όμως είναι τυχερός. Γιατί όχι μόνο ξεκινάει από μια τόσο δύσκολη αφετηρία, αλλά στο τέλος θα μάθει πως οι άνθρωποι –όπως και ο ίδιος- χρειάζονται εξημέρωση. Σαν τα θηρία. Γιατί θηρία είμαστε όλοι, που αν δεν μας προσέξεις, θα πέσουμε να φάμε ο ένας τον άλλον.

Η Άλκη Ζέη έγραψε ένα παιδικό μυθιστόρημα για τις αγωνίες ενός παιδιού που μεγαλώνει στον κόσμο του σήμερα, τον κόσμο των αστέγων, των προσφύγων, της βίας και της κοινωνικής αδιαφορίας και μας μεταφέρει την ελπίδα της για όσα παιδιά μεγαλώνουν στον αυτόματο πιλότο, κάποιος να βρεθεί εκεί κοντά.
Γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα. Και αυτό ήταν εν τέλει και το δικό της τελευταίο μήνυμα προς όλους εμάς.