ΠΑΙΔΙΚΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΈΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

28/4/2020

της Μαρίας Σούμπερτ

Πώς να ήταν άραγε να είσαι παιδί στα 1890; Θα είχες τις ίδιες επιθυμίες και τις ίδιες ανάγκες; Θα χαιρόσουν το ίδιο με ένα δώρο; Θα ήταν καλύτερη η ζωή σου ή χειρότερη; Τι θα έκανες το πρωί, το μεσημέρι και το απόγευμα; Θα είχες αδέρφια; Οι γονείς σου; Πώς θα ήταν αυτοί; Πώς να γνωρίστηκαν και πώς να παντρεύτηκαν; Από προξενιό ή λες να ερωτεύτηκαν;

Αλλά και αργότερα. Στα 1900. Τι σήμαινε να είσαι παιδί στα 1910 και 1920, στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Πρώτο Παγκόσμιο;

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου βελτίωσε το SearchCulture.gr, τον Ελληνικό Συσσωρευτή Ψηφιακού Περιεχομένου Πολιτιστικής Κληρονομιάς, όπου και έχουν ήδη αναρτηθεί ψηφιακές φωτογραφικές εκθέσεις, αλλά και παραστάσεις Καραγκιόζη. Όπως μας ενημερώνει το site, «στόχοι του εγχειρήματος είναι η ελεύθερη κεντρική πρόσβαση και ενιαία διάθεση ψηφιακών πολιτιστικών πόρων -στο πλαίσιο των πολιτικών που ακολουθούν οι φορείς παραγωγής τους- η ανάδειξη και διασύνδεση τους, η ασφαλής διαφύλαξή τους και η ένταξή τους στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Europeana σε συμφωνία με εθνικές και ευρωπαϊκές προτεραιότητες». Και αυτό από μόνο του έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού τα έργα τέχνης και τα χρηστικά αντικείμενα του παρελθόντος μπορούν μέσα από τη φωτογράφισή τους όχι μόνο να διασωθούν, αλλά και να φτάσουν σαν πληροφορία, σαν «αντικείμενα» και σαν πηγή έμπνευσης, σε ανθρώπους που ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές. Ή που ζουν σε κοινωνική αποστασιοποίηση όπως σήμερα.

Ανάμεσα στις εκθέσεις αυτές ξεχωρίζει η έκθεση των Παιδικών Πορτρέτων (μια συλλογή που ανήκει στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) από το 1890 μέχρι και τις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν ακόμα η φωτογραφία ήταν ένα χόμπι πολυτελείας των αστών και των αριστοκρατών. Γιατί το μέσο της φωτογραφίας που σήμερα ανήκει σε όλους και που με την τεχνολογία πλέον είναι προσιτό σε όλους, τότε, στα πρώτα χρόνια της ανακάλυψης του ήταν κτήμα και απόκτημα μονάχα των υψηλότερων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων.

Η πρώτη «ηλιογραφία» δημιουργήθηκε στη Γαλλία στις αρχές του 19ου αιώνα από τον Ζοζέφ Νισεφόρ Νιέπς, ενώ ο ο Λουί Ζακ Μαντ Νταγκέρ ανακάλυπτε τη δαγκεροτυπία και ο Ουίλιαμ Φοξ Τάλμποτ σε καθεστώς μυστικότητας εφηύρε την ταλμποτυπία. Οι τεχνικές αυτές ήταν ιδιαίτερα χρονοβόρες –εξ ου και τα σοβαρά πρόσωπα στις απεικονίσεις της εποχής-, αναπτύχθηκαν όμως ραγδαία, και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα η φωτογραφία έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής στην ευρωπαϊκή αστική τάξη.

Όπως διαβάζουμε στο site «Η ελληνική αστική τάξη της εποχής ερωτεύεται τη νέα μόδα. Εκτός από τους επαγγελματίες φωτογράφους ξεπηδάνε και ερασιτέχνες, συχνά γόνοι μεγαλοαστικών οικογενειών, όπως ήταν ο Παύλος Μελάς, οι οποίοι με πάθος φωτογραφίζουν τους οικείους τους και αποτυπώνουν στιγμιότυπα της ζωής τους. Σημαντικό μέρος της φωτογραφικής παραγωγής της εποχής έχουν τα πορτρέτα, ηγεμόνων, επισήμων και αστών, αλλά και των κατώτερων στρωμάτων, οι οποίοι γοητεύονται και συρρέουν σε πλανόδιους φωτογράφους, οι οποίοι με ένα μπερντέ για φόντο φωτογραφίζουν όσους επιθυμούν σε τσιγκογραφίες, αλλά και στα επαγγελματικά φωτογραφεία της πρωτεύουσας και της επαρχίας. Ενήλικες και παιδιά ποζάρουν μπροστά από σκηνοθετημένα φόντα και περιμένουν υπομονετικά για τη χρονοβόρα εκτύπωση σε χαρτί πολυτελείας, το ρετουσάρισμα, την υπογραφή και σφραγίδα από τον φωτογράφο. Ο εικονιζόμενος θα τη φυλάξει ως ενθύμιο ή θα τη δωρίσει σε αγαπημένα πρόσωπα με χειρόγραφη αφιέρωση».

Η ψηφιακή θεματική έκθεση των παιδικών πορτρέτων, ανάμεσα στα οποία θα δούμε παιδιά βασιλικών οικογενειών, τα παιδιά του Παύλου Μελά και τον Έλληνα μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή σε παιδική ηλικία, σίγουρα μας ταξιδεύει με μια ταξική κατεύθυνση, από την άλλη όμως προσφέρει στα παιδιά του σήμερα την δυνατότητα να φανταστούν, να φτιάξουν ιστορίες, να βάλουν με την φαντασία τους χρώμα και φωνή στα πορτρέτα αυτά, αλλά και να μάθουν ιστορία με έναν διαφορετικό τρόπο. Γιατί δεν ξέρω αν υπάρχει πιο άμεσος τρόπος από το να μάθει ένα παιδί για τους Βαλκανικούς Πολέμους ή τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο παρά κοιτώντας την φωτογραφία ενός παιδιού στα 1912 και 1915 και προσπαθώντας να καταλάβει και να συναισθανθεί τα συναισθήματα αυτού του παιδιού, μέσα από τις αλλαγές στην καθημερινότητά του, μέσα από τη μουσική που άκουγε, τα φαγητά που έτρωγε, τα παιχνίδια που έπαιζε. Να μάθει δηλαδή την Ιστορία όχι μόνο μέσα από τα πολιτικά και οικονομικά γεγονότα, αλλά και μέσα από τον πολιτισμό.

Ενώ λοιπόν η φυσική παρουσία σε μια έκθεση έχει το πλεονέκτημα της δια ζώσης επαφής με την Ιστορία, ο χρόνος σε αυτή την περίπτωση είναι περιοριστικός. Όταν όμως από το σπίτι περιδιαβαίνει κανείς σε μια ψηφιακή έκθεση, τότε ο χρόνος μπορεί να διασταλεί και να δώσει ευκαιρία για συζητήσεις, ζωγραφιές, αφηγήσεις, φανταστικές ιστορίες, αλλά και έρευνα πάνω σε πραγματικές ιστορίες.

Το παιδί έτσι θα έχει την ευκαιρία να μάθει, όχι μόνο σε επίπεδο γνώσης, αλλά και σε επίπεδο συναισθηματικό να συναισθανθεί και να αναπτύξει τη φαντασία του. Ίσως λοιπόν να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο όχι μόνο τώρα στις μέρες της κοινωνικής αποστασιοποίησης, αλλά και αργότερα, όταν ξεκινήσουν και πάλι τα σχολεία, σαν αφορμή για την διδασκαλία της Ιστορίας.

Είναι κι αυτό μια πρόταση.