Η ΤΕΤΡΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ

της Γεωργίας Τσούρου

Ήταν Παρασκευή βράδυ, κι εγώ βρισκόμουν κάπου στην μέση του τρίτου βιβλίου της Τετραλογίας της Νάπολης («Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν»). Μην αντέχοντας άλλο να διαβάζω αυτό το αριστούργημα και να μην έχω κανέναν να το συζητήσουμε, αποφάσισα να μοιραστώ τον ενθουσιασμό μου με τον άντρα μου που εκείνη την ώρα έβλεπε απορροφημένος σνούκερ στην τηλεόραση. Άρχισα λοιπόν να του περιγράφω, όλο ενθουσιασμό, αυτά που η Έλενα Φερράντε χρειάστηκε τέσσερα ολόκληρα βιβλία για να διηγηθεί, δηλαδή την ιστορία της Έλενας και της Λίλας, που γεννήθηκαν μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο σε μια φτωχή γειτονιά της Νάπολης, δέθηκαν με μία βαθιά και αυτοκαταστροφική φιλία, έμαθαν να γράφουν και να διαβάζουν με στόχο μια μέρα να γράψουν ένα βιβλίο ισάξιο του «Μικρές Κυρίες», παντρεύτηκαν, γέννησαν, δούλεψαν και πρόδωσαν η μία την άλλη με πολλούς τρόπους, ο ένας πιο οδυνηρός από τον άλλο. Περίπου δέκα λεπτά αφότου ξεκίνησα να διηγούμαι διαπίστωσα με συντριβή δύο πράγματα. Πρώτον, είναι εντελώς αδύνατο να συνοψίσεις την υπόθεση των βιβλίων αυτών με τρόπο που να μην τα αδικεί και δεύτερον, το ακροατήριό μου είχε χάσει το ενδιαφέρον του ήδη από τα πρώτα δύο λεπτά. «Mου θυμίζει το σενάριο του Σάντα Μπάρμπαρα» είπε ο καλός μου και δυνάμωσε τον ήχο της τηλεόρασης, στέλνοντάς μου ξεκάθαρο μήνυμα να τον αφήσω στην ησυχία του.

Επέστρεψα μελαγχολική στην ανάγνωση. Τι πήγε στραβά; Η Τετραλογία αποτελεί ένα από αυτά τα σπάνια βιβλία που κάθε φανατικός αναγνώστης ονειρεύεται να πέσει στα χέρια του. Η ιστορία δεν σε αφήνει να πάρεις ανάσα, κρύβει ανατροπές σε κάθε σελίδα, κάθε πρωταγωνιστής είναι ένα σιχαμένο υποκείμενο και υπόδειγμα ανθρωπιάς ταυτόχρονα, έχει την δική του ξεχωριστή φωνή και ύφος, η πορεία του μέσα στο έργο μας εξοργίζει κι αμέσως μας ζητά να τον συγχωρέσουμε, όπως ακριβώς θα κάναμε με κάποιον που ξέρουμε από παιδί. Η γραφή της Φερράντε είναι ικανότατη και η μετάφραση της Δήμητρας Δότση δεν την αδικεί στο ελάχιστο. Κάθε κεφάλαιο θα μπορούσε να σταθεί μόνο του σαν μικρό διήγημα, που έχει αρχή, μέση, τέλος και ένα ηθικό δίδαγμα που σε κάνει να θες να τραβάς τα μαλλιά σου. Τι άλλο να θέλει ένας λάτρης της λογοτεχνίας από ένα βιβλίο; (ίσως να το είχε γράψει ο ίδιος.).

Η αλήθεια όμως είναι ότι η Λίλα και η Έλενα δεν ζουν κάτι το ξεχωριστό. Η αξία του βιβλίου βρίσκεται όλη στην μαγική ματιά της Φερράντε και όχι στην υπόθεση . Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με δημιουργική φαντασία που πήγε και γέννησε καταστάσεις απίθανες και ξένες, αντίθετα, παρακολουθούμε την συνηθισμένη ζωή δυο γυναικών που γεννιούνται και ζουν η μια πλάι στην άλλη και θα μπορούσαν να είναι οι διπλανές μας στο μετρό. Οι πρωταγωνίστριες βιώνουν μια γυναικεία φιλία της οποίας η κυρίαρχη ποιότητα είναι η ποσότητα, δηλαδή τα χρόνια που η μια έχει συντροφεύσει την άλλη και πράγματι, οι φορές που η μια έχει κάνει κακό στην άλλη είναι αμέτρητες, ξεκινούν δε από την παιδική τους ηλικία και φτάνουν ως το τέλος του βιβλίου. Ποια ανάμεσά μας δεν πρόδωσε και δεν έχει προδοθεί κι η ίδια από την πιο αγαπημένη της φίλη; Η πρώτη αναμάρτητη να μην πάει στο βιβλιοπωλείο να αγοράσει την Τετραλογία διότι θα ανακαλύψει προς το τέλος του δεύτερου τόμου πως έχει κι εκείνη την φωλιά της λερωμένη. Αν βγάζαμε δε και την μεταπολεμική Νάπολη από την σούπα, που προσδίδει ένα τόνο σχετικά εξωτικό προς την δική μας καθημερινότητα, μένει μια ιστορία που εκτυλίσσεται αυτή η στιγμή στο Παγκράτι ανάμεσα σε δύο κορίτσια και δεν ακούω κουβέντα περί του αντιθέτου. Η Έλενα, που διηγείται την ιστορία κρατάει στα χέρια της έναν καθρέφτη που στρέφει πότε στο πρόσωπο της φίλης της και πότε στο δικό της. Το ποια από τις δύο φταίει για τα πάνδεινα που τους συμβαίνουν, είναι σαν τράπουλα που μοιράζεται ξανά και ξανά και η κατανόηση του αναγνώστη προς την μία ή την άλλη είναι πάντα ζήτημα λίγων κεφαλαίων μέχρι να μετατεθεί.

Η μαγική ιστορία της Λίλας και της Έλενας, λοιπόν, όταν την αναπαράγει κάποιος που δεν είναι η Φερράντε, ακούγεται σαν βίπερ. Δεν είναι να απορεί κανείς λοιπόν, με την αντίδραση του καλού μου, μια και μπορεί να μην γνωρίζουμε ποια είναι η συγγραφέας Έλενα Φερράντε, εγώ πάντως δεν είμαι σίγουρα.

Ακόμα και το πιο αναλυτικό γκουγκλάρισμα θα προδώσει τον περίεργο και θα τον αφήσει ανικανοποίητο. Η συγγραφέας παραμένει εξ αρχής άγνωστη, μυστήρια, καλά κρυμμένη πίσω από την μυστική της ταυτότητα και ένα ψευδώνυμο το οποίο δεν αποτελεί καν εγγύηση για το φύλο της. Είναι γυναίκα; Είναι άντρας; Κανείς δεν ξέρει. Πολλοί ψάχνουν ακόμα και σήμερα και δεδομένης της δύναμης του ανθρώπινου πείσματος και της βλακείας, θα συνεχίζουν να εικάζουν.

Η όλη μανία με την πραγματική ταυτότητα της Φερράντε είναι σαν να έχεις βγει τέσσερα καταπληκτικά ραντεβού με έναν άντρα και πριν το πέμπτο να του ζητήσεις να γνωρίσεις την μάνα του, για να της δώσεις τα συγχαρητήριά σου για το υπέροχο πλάσμα που γέννησε και ανέθρεψε. Θα φταίει αυτός να το βάλει στα πόδια; Ή μήπως φταίει η μάνα του αν του έχει εκ των προτέρων δηλώσει ότι «Έκανα ήδη πολλά για εσένα: σε γέννησα. Αν αξίζεις κάτι, είναι αρκετό»*

 Το μόνο που έχω να πω για τον άνθρωπο που έγραψε την τετραλογία της Νάπολης, μιας ιστορίας που με έκανε για πάνω από έναν μήνα να θέλω να γυρίσω γρήγορα από το γραφείο στο σπίτι, να βάλω το παιδί και το άντρα μου για ύπνο και να την πιάσω από εκεί που την άφησα την προηγούμενη ημέρα είναι το εξής: Αν είναι γυναίκα, έχει επιβιώσει από την μοναδική εκδοχή της γυναικείας φιλίας, αυτού δηλαδή του υπέροχου συνονθυλεύματος αφοσίωσης και ανταγωνισμού και βρήκε την ψυχραιμία να πει την ιστορία της με τον πιο ειλικρινή τρόπο. Αν είναι άντρας,  τότε ποτέ οι γυναίκες δεν ήμασταν τόσο διαφανείς.
 
*"Έκανα ήδη πολλά γι' αυτήν την ιστορία: την έγραψα. Αν το βιβλίο αξίζει κάτι, είναι αρκετό. Δεν πρόκειται να πάρω μέρος σε συζητήσεις και παρουσιάσεις, αν με καλέσουν. Δεν θα πάω να παραλάβω κανένα βραβείο, αν μου δοθεί. Δεν θα προωθήσω το βιβλίο, ειδικά στην τηλεόραση, ούτε στην Ιταλία αλλά ούτε κι έξω, αν τυχόν χρειαστεί... Αν δεν θέλετε να με υποστηρίξετε από δω και πέρα, πείτε το μου, θα καταλάβω"  Έλενα Φερράντε
 
ΕΛΕΝΑ ΦΕΡΡΑΝΤΕ – Η ΤΕΤΡΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΑΠΟΛΗΣ
ΒΙΒΛΙΟ ΠΡΩΤΟ «Η ΥΠΕΡΟΧΗ ΦΙΛΗ ΜΟΥ» ISBN 9789601667850
ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ «ΤΟ ΝΕΟ ΟΝΟΜΑ» ISBN 9789601669113
ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ «ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΚΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ» ISBN 9789601672496
ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΚΟΡΗΣ»ISBN 9789601673004
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗΣ