Η μέρα που η Ελλάδα "μπήκε στο γύψο"

γράφει ο Χρήστος Σούτος

Παρασκευή 21η Απριλίου 1967. Ώρα 6.30 το πρωί. Ανοίγεις το ραδιόφωνο και ακούς: "Λόγω της δημιουργηθείσης εκρύθμου καταστάσεως από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβεν την διακυβέρνησιν της χώρας". Παγώνεις, από τον αυστηρό τόνο της φωνής και προσπαθείς να καταλάβεις τι έγινε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι για τις επόμενες 2.650 ημέρες η Ελλάδα δεν θα έχει δημοκρατία.

Το πρώτο αυτό διάγγελμα ακολουθεί και ένα δεύτερο εξίσου αυστηρό, το οποίο τονίζει ότι: "Λόγω της εκδήλου απειλής κατά της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας της χώρας εξ εσωτερικών κινδύνων, αναστέλλονται άρθρα του Συντάγματος και επιβάλλεται Στρατιωτικός Νόμος". Με την απαραίτητη μουσική υπόκρουση εμβατηρίων και για να αντιληφθεί πλήρως ο πολίτης τι σημαίνουν πρακτικά τα ανωτέρω γίνεται σαφές ότι η απαγόρευση της κυκλοφορίας είναι ρητή μετά τη δύση του ηλίου και οι παραβάτες θα τιμωρούνται δια των όπλων, όπως επίσης ότι οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν το δικαίωμα σύλληψης και φυλάκισης παντός προσώπου, άνευ διατυπώσεως, άνευ εντάλματος και χωρίς να συντρέχει αυτόφωρη διαδικασία. Προσθέτει δε με στόμφο ότι δεν ισχύουν πλέον το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, το απαραβίαστο της αλληλογραφίας και η ίδρυση ή συμμετοχή σε πάσης φύσεως σωματεία. 

Πριν μπούμε στην ιστορική αναδρομή των γεγονότων, καλό θα ήταν να αντιληφθούν όλοι ότι οι σημερινοί περιορισμοί της ελευθερίας μας για υγειονομικούς λόγους δεν έχουν απολύτως καμία σχέση μ' αυτά που έλαβαν χώρα τότε στην πατρίδα μας και είναι το λιγότερο ανόητο και επικίνδυνο συνάμα να χαρακτηρίζεται ως χούντα ακόμα και η σημερινή πολυτραυματισμένη και πολύπαθη δημοκρατία μας. 

Η αντίληψη πολλών ότι οι Συνταγματάρχες έπιασαν στον ύπνο το πολιτικό σύστημα και κατέλυσαν τη δημοκρατία χωρίς κανείς να καταλάβει το πως, πέρα από λάθος, δίνει και το κακό μήνυμα σε όσους αγαπούν και στηρίζουν το δημοκρατικό πολίτευμα, ότι τέτοιες ιστορίες γίνονται ξαφνικά και χωρίς κατάλληλο υπόβαθρο που τις περισσότερες φορές το έχει δημιουργήσει το ήδη υπάρχον πολιτικό σκηνικό. Η δικτατορία του ΄67 δεν ήταν αποτέλεσμα της τρέλας ενός Παπαδόπουλου, ενός Παττακού ή ενός Μακαρέζου. Ήταν το αποτέλεσμα μίας περιόδου έντονης πολιτικής αστάθειας και παρεμβάσεων του Παλατιού στη βούληση των πολιτών, όπως αυτή είχε εκφραστεί τρία χρόνια πριν, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου είχε λάβει 52,2%. Η σύγκρουση του "Γέρου της Δημοκρατίας" με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο οδήγησε, μετά από αλληλουχία γεγονότων, στις 15 Ιουλίου 1965 και στην παραίτηση του πρώτου, καθώς και στη διετή πολιτική ανωμαλία που έμεινε στην ιστορία ως αποστασία. 

Η ευρισκόμενη σε προεκλογική περίοδο χώρα, είχαν προκηρυχθεί εκλογές για τις 28 Μαΐου του 1967, ούτε που κατάλαβε πως είχαν ήδη εκπονηθεί εντός του στρατεύματος δύο σχέδια ανατροπής του πολιτεύματος. Το πρώτο από τα κορυφαία κλιμάκια, τους στρατηγούς και το δεύτερο από πιο χαμηλούς αξιωματικούς, που όμως είχαν τον επιχειρησιακό βραχίονα στα χέρια τους και πρόλαβαν τους πρώτους. Για να γίνει αντιληπτό το κλίμα της εποχής και το πόσο μεγάλη ευθύνη φέρει το τότε πολιτικό σύστημα, σκεφτείτε τα εξής. Πρώτον, μετά την παρέλαση τις 25ης Μαρτίου του ίδιου έτους το μεγαλύτερο τμήμα των τεθωρακισμένων που έλαβαν μέρος, δεν απομακρύνθηκε από την πρωτεύουσα ως όφειλε, αλλά παρέμεινε εντός των ορίων αυτής για να παίξει κομβικό ρόλο στην βραδιά επιβολής του πραξικοπήματος. Δεύτερον, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στο πολιτικό τοπίο της χώρας και συγκεκριμένα λίγο πιο δεξιά από την ΕΡΕ, που από τις 3/4 με Πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο και έχοντας τη συναίνεση του Γ. Παπανδρέου ασκούσε την εξουσία, άφηνε να εννοηθεί ότι καλό θα ήταν να υπάρξει ένας "λοχίας" που θα σώσει τη χώρα από τον αναρχοκομμουνισμό. Η δεξιά του Εμφυλίου θεωρούσε κομμουνιστές όλους όσους δεν ήταν μαζί της, ακόμα και τους κεντρώους και είχε ως πρώτο στόχο τον νεαρό τότε Ανδρέα Παπανδρέου, λέγοντας ότι είναι απρόβλεπτος και επικίνδυνος για τη χώρα.

Εκτός από τα παραπάνω ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ήταν ένα στέλεχος των ενόπλων δυνάμεων που ποτέ δεν κρύφτηκε για τις απόψεις του, που στη διαδρομή του πριν την επιβολή της δικτατορίας είχε δείξει ξεκάθαρα τι ήθελε να κάνει και για να μην ξεχνιόμαστε ήταν και στη σύνθεση του Στρατοδικείου στη δίκη του Νίκου Μπελογιάννη. Η τριάδα των πρωταιτίων του πραξικοπήματος ήταν άριστοι γνώστες της συνωμοσίας και εκμεταλλευόμενοι τη νωθρότητα της πολιτικής, αλλά και της τότε στρατιωτικής ηγεσίας, είχαν καταφέρει να τοποθετήσουν σε νευραλγικές θέσεις στο στράτευμα δικούς τους ανθρώπους. Ο διοικητής Ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων, έβγαλε τα τανκς στους δρόμους, ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς έστειλε τις πιστές στο κίνημα δυνάμεις να συλλάβουν το σύνολο του πολιτικού κόσμου και ο Διοικητής της Σχολής Ευελπίδων Δημήτρης Ιωαννίδης, κινητοποίησε την στρατιωτική αστυνομία (ΕΣΑ). 

Οι Αμερικανοί, οι οποίοι καλόβλεπαν μία μικρής διάρκειας συνταγματική εκτροπή από την πλευρά των στρατηγών, αιφνιδιάστηκαν από την κίνηση των συνταγματαρχών, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έκαναν και κάτι για να αλλάξουν τα δεδομένα. Χαρακτηριστικό είναι, το γεγονός ότι όταν ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα, Φίλιπ Τάλμποτ, ενημέρωσε τον σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Τζακ Μέρι, ότι το πραξικόπημα αυτό ήταν ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας, εκείνος του απάντησε "Μα πως είναι δυνατόν να βιάζεις μία πόρνη;". Το βράδυ της 21ης Απριλίου συνελήφθησαν όλοι σχεδόν οι τότε γνωστοί πολιτικοί, όπως ο Πρωθυπουργός Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Αρχηγός της Ένωσης Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου και ο γιος του Ανδρέας, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Γεώργιος Ράλλης, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Μανώλης Γλέζος κα. Η στάση του τέως Βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν κατώτερη των περιστάσεων, αφού οι δικαιολογίες του πως τους όρκισε ως Κυβέρνηση για να μη χυθεί ελληνικό αίμα, μοιάζουν αστείες, όταν την ίδια στιγμή ήδη υπήρχαν οι πρώτοι νεκροί της Χούντας. 

Μαρία Καλαβρού, η 24χρονη κοπέλα που έχασε τη ζωή της επειδή μούτζωσε τα τανκς. Την σκότωσε ο Ιωάννης Αλμπάνης. Ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής, που πυροβολήθηκε στο κεφάλι από τον λοχία Λυμπέρη Ανδρικόπουλο. Ο αντιστασιακός και κρατούμενος της Μακρονήσου Παναγιώτης Ελλής, ο οποίος δολοφονήθηκε στον ιππόδρομο του Φαλήρου, όπου είχαν οδηγηθεί γνωστοί κομμουνιστές και προοδευτικοί άνθρωποι, από τον Ανθυπίλαρχο Κων/νο Κότσαρη.

Τρεις ενδεικτικές περιπτώσεις νεκρών των πρώτων ωρών της επιβολής του στρατιωτικού νόμου στην Ελλάδα. Το κακό είναι ότι οι τρεις δολοφόνοι τιμωρήθηκαν με ποινές χάδι για τα εγκλήματά τους μέσα στο γενικότερο χαμό της πρώτης περιόδου της μεταπολίτευσης. Οι συγκεκριμένοι μαζί με άλλους 85 που θεωρούνται ως οι καταγεγραμμένοι νεκροί της επταετίας εκφωνούνται κάθε χρόνο στο προσκλητήριο νεκρών στην Επέτειο του Πολυτεχνείου. Σε αυτούς βέβαια δεν υπολογίζονται όλοι οι άλλοι, των οποίων η υγεία κλονίστηκε στα ξερονήσια ή στα βασανιστήρια της ΕΣΑ, ούτε βέβαια υπολογίζονται όλοι εκείνοι, των οποίων η ζωή κυριολεκτικά διαλύθηκε τα επτά μαύρα αυτά χρόνια.  

Η αντίστροφη μέτρηση για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριου του 1973, με τη μαζική εξέγερση του Πολυτεχνείου και την ανατροπή του Γεωργίου Παπαδόπουλου από μία ομάδα σκληροπυρηνικών αξιωματούχων με επικεφαλής τον Δημήτρη Ιωαννίδη, οι οποίοι και επιθυμούσαν ακόμα σκληρότερη επιβολή μέτρων. Στις 15 Ιουλίου 1974 το καθεστώς Ιωαννίδη ανέτρεψε τον Πρόεδρο της Κύπρου, δίνοντας στην Τουρκία την αφορμή που έψαχνε για επέμβαση στο νησί με πρόσχημα την προστασία της Τουρκοκυπριακής μειονότητας. Η εισβολή στην Κύπρο, η τραγωδία με την απώλεια εδαφών του νησιού και ο ορατός κίνδυνος ενός πολέμου με τη γείτονα, σε μια στιγμή μάλιστα που οι Ένοπλες Δυνάμεις βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση, έκαναν μέρος των αξιωματικών και αρχηγών των ενόπλων δυνάμεων να καλέσουν να αναλάβουν την εξουσία πολιτικά πρόσωπα της προ-δικτατορικής περιόδου. 

Τον Ιούλιο του 1974 είχαμε την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, με την επιστροφή στην Ελλάδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή και άρχισε η δικαστική διερεύνηση της επταετίας. Ο δρόμος δεν ήταν εύκολος και για να φτάσουν οι δικτάτορες στο σκαμνί χρειάστηκε να γίνουν μηνύσεις από ιδιώτες και όχι αυτεπάγγελτες διώξεις από κάποια δικαστική αρχή. Η κυβέρνηση με σειρά διαταγμάτων και συντακτικών πράξεων ακύρωσε την αμνηστία που είχαν οι ίδιοι οι πραξικοπηματίες δώσει στον εαυτό τους και έτσι φτάσαμε στην κυριότερη δίκη που έγινε στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, το καλοκαίρι του 1975. Οι πρωταίτιοι δικάστηκαν με τις κατηγορίες της στάσης και της εσχάτης προδοσίας, που εμπίπτουν σε άρθρα τόσο του ποινικού, όσο και του στρατιωτικού ποινικού κώδικα. Μετά από ακροαματική διαδικασία ενός μηνός, εκδόθηκαν οι αποφάσεις και επιβλήθηκαν οι ποινές.

Στους Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και Νικόλαο Μακαρέζο θάνατος και στρατιωτική καθαίρεση. Στους Δημήτρη Ιωαννίδη, Γρηγόρη Σπαντιδάκη, Γεώργιο Ζωϊτάκη, Νικόλαο Ντερτιλή, Μιχαήλ Ρουφογάλη, Κων/νο Παπαδόπουλο, Αντώνιο Λέκκα και Μιχαήλ Μπαλόπουλο, ισόβια κάθειρξη και στρατιωτική καθαίρεση Στους Οδυσσέα Αγγελή και Ιωάννη Λαδά είκοσι χρόνια κάθειρξη και στρατιωτική καθαίρεση. Οι τρεις πρώτοι δεν εκτελέστηκαν μετά από απόφαση της Πολιτείας, μετατρέποντας την ποινή τους σε ισόβια, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να λέει την ιστορική φράση: "Τα ισόβια είναι ισόβια".