Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ Ο ΝΙΚΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΜΑΡΚΟ

του Χρήστου Σούτου

Η 8η Φεβρουαρίου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εύκολα ως αποφράδα μέρα για τον Ελληνισμό. Μπορεί να ακούγεται πολύ βαρύς ο εν λόγω χαρακτηρισμός, αφού συνήθως χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει ημέρες που σημαδεύτηκαν από μεγάλες εθνικές τραγωδίες, όμως δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη ημερομηνία είναι γεμάτη από άσχημα και θλιβερά γεγονότα. Το πρώτο που έρχεται αμέσως στο μυαλό είναι η τραγωδία της Θύρας 7, όπου στις 8/2/1981 έχασαν τη ζωή τους 21 νέοι άνθρωποι, όταν στην προσπάθεια τους να πανηγυρίσουν τη μεγάλη νίκη της ομάδας τους ποδοπατήθηκαν στην έξοδο τους από το παλαιό γήπεδο Γ. Καραϊσκάκης. Ευθύνες, όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα στην Ελλάδα, δεν αποδόθηκαν και ακόμα και σήμερα οι συγγενείς των θυμάτων παραμένουν με αναπάντητα τα ερωτήματα για το τι ακριβώς συνέβη και έχασαν τους δικούς τους ανθρώπους. 

Εκτός όμως από την μεγαλύτερη αθλητική τραγωδία στα χρονικά της χώρας μας, η 8η του τρέχοντος μηνός έχει σημαδευτεί και για έναν ακόμη λόγο. Είναι η ημερομηνία, με διαφορά οκτώ ετών, του θανάτου δύο τεράστιων μορφών του ελληνικού πενταγράμμου. Σαν σήμερα, λοιπόν, έφυγαν από τη ζωή ο "Πατριάρχης" του ρεμπέτικου τραγουδιού, Μάρκος Βαμβακάρης, αλλά και ο "Αρχάγγελος της Κρήτης", Νίκος Ξυλούρης. Δύο προσωπικότητες που η παρουσία τους άλλαξε τα δεδομένα της μουσικής στην Πατρίδα τους και που ακόμα και τώρα μετά από τόσα χρόνια που έχουν φύγει από τη ζωή, συνεχίζουν να αποτελούν σημείο αναφοράς. Ο Μάρκος Βαμβακάρης έφυγε στις 8/2 του 1972 και ο Νίκος Ξυλούρης στις 8/2 του 1980.

Ο "Πατριάρχης" του ρεμπέτικου γεννήθηκε στη Σύρο το 1905. Είναι ο πρώτος που καθιέρωσε την παρουσία μπουζουκιών και μπαγλαμάδων στις λαϊκές ορχήστρες. Παιδί φτωχής οικογένειας αναγκάστηκε να κάνει πολλές δουλειές για να μπορέσει να τα βγάλει πέρα. Τόσο στη γενέτειρα του αρχικά, όσο και στον Πειραιά από την ηλικία των 12 ετών που βρέθηκε, ο Μάρκος Βαμβακάρης προσπαθούσε να επιβιώσει μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Ακούσματα μουσικά είχε από μικρός, αφού ο μεν παππούς του έγραφε τραγούδια, ο δε πατέρας του έπαιζε ζαμπούνα. Ο μικρός μάλιστα Μάρκος τον ακολουθούσε παίζοντας τουμπί, νησιώτικο τούμπανο, σε διάφορα πανηγύρια.

Η ζωή του άλλαξε, όπως ο ίδιος εκμυστηρεύτηκε αργότερα, όταν άκουσε κατά τύχη τον Νίκο Αϊβαλιώτη να παίζει μπουζούκι. Από τότε άρχισε να μαθαίνει και ο ίδιος γράφοντας και τα πρώτα του τραγούδια. Πριν τον πόλεμο αποτελούσε αναπόσπαστο μέλος της περίφημης " Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς" , οι άλλοι τρεις ήταν ο Ανέστης Δελιάς, ο Στράτος Παγιουμτζής και ο Γιώργος Μπάτης, η οποία και χαρακτηριζόταν ως πρωτοποριακό για την εποχή σχήμα. Το 1933 ηχογράφησε το πρώτο εμπορικό με μπουζούκι τραγούδι στην Ελλάδα, το "Καραντουζένι" . Το τραγούδησε μάλιστα ο ίδιος παρά τις επιφυλάξεις που πάντα διατηρούσε για τις φωνητικές του ικανότητες. Τα επόμενα χρόνια, αν και μιλάμε για μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, είναι και τα πιο παραγωγικά του. Το 1935 μάλιστα συνθέτει και την πιο μεγάλη επιτυχία του, την περίφημη  "Φραγκοσυριανή".  Αξίζει να ψάξετε και να μάθετε την ιστορία που κρύβει το τραγούδι αυτό. Μετά το τέλος της Κατοχής ο Βαμβακάρης τέθηκε στο περιθώριο μιας και οι δισκογραφικές εταιρίες της εποχής είχαν στρέψει την προσοχή τους σε ήχους λιγότερο λαϊκούς που ήταν σαφέστατα επηρεασμένοι από τα ινδικά και γενικότερα ανατολίτικα άσματα. Ευτυχώς για τον ίδιο, αλλά και την Ελλάδα, από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, μετά και από παρότρυνση και πρωτοβουλία του άλλου μεγάλου του ρεμπέτικου Βασίλη Τσιτσάνη, το κλίμα αλλάζει και ο  "Φράγκος" - παρατσούκλι που του κόλλησαν λόγω του ότι προερχόταν από οικογένεια Καθολικών- επανέρχεται στα πράγματα και βιώνει μια δεύτερη καριέρα. 

Όσο καλά τα πήγαινε όμως με το μπουζούκι στο χέρι, τόσο μπερδεμένα ήταν τα πράγματα στην προσωπική του ζωή. Έκανε δύο γάμους, ο δεύτερος στάθηκε και αφορμή για να τον αφορίσει η Καθολική Εκκλησία και απέκτησε πέντε παιδιά. Τα δύο, ο Στέλιος και ο Δομένικος, έγιναν και γνωστοί μουσικοί. Έφυγε από τη ζωή το 1972 συνεπεία νεφρικής ανεπάρκειας που του προκάλεσε ο χρόνιος σακχαρώδης διαβήτης. Παρόλο που συνέθεσε περισσότερα από 200 τραγούδια, εντούτοις πέθανε φτωχός. Είναι χαρακτηριστικό ότι για να πραγματοποιήσει η οικογένεια του την κηδεία προχώρησε σε δάνειο. 

Ο "Πατριάρχης" του ρεμπέτικου Μάρκος Βαμβακάρης

Ο έτερος μεγάλος που έφυγε σαν σήμερα, ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε το 1936 στην Κρήτη. Προερχόταν από οικογένεια με μεγάλη μουσική παράδοση. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι και τα αδέλφια του Αντώνης Ξυλούρης, ευρύτερα γνωστός ως Ψαραντώνης και Γιάννης, Ψαρογιάννης, αποτελούν σημαντικά μέλη της κρητικής μουσικής παράδοσης. Ο "Αρχάγγελος της Κρήτης", όπως ήταν ο άκρως τιμητικός τίτλος που του απέδωσαν, αν και έφυγε πολύ νωρίς από τη ζωή, άφησε σπουδαίο έργο που συνεχίζει να εμπνέει και να συγκινεί ακόμα και σήμερα τους Έλληνες. Παιδιά που τον είδαν ποτέ ζωντανά, που γεννήθηκαν χρόνια μετά το θάνατο του, τραγουδούν και παίζουν τα τραγούδια του. Τα πρώτα του βήματα τα έκανε στη γενέτειρα του για να ακολουθήσει μετά και η επιτυχία του στην πρωτεύουσα. Καθοριστική υπήρξε η γνωριμία του με τον Ερρίκο Θαλασσινό, ο οποίος και τον σύστησε στον Γιάννη Μαρκόπουλο. Σημαντικό ρόλο φαίνεται πως έπαιξε και ο Τάκης Λαμπρόπουλος, διευθυντής τότε της δισκογραφικής εταιρίας Columbia, που τον άκουσε στην Κρήτη σε ένα γλέντι στα Ανώγεια, τον ηχογράφησε και έστειλε την κασέτα στον συνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο που εκείνη την εποχή βρισκόταν στο Παρίσι.

Οι δύο δίσκοι που έκανε με τον Μαρκόπουλο, τα "Ριζίτικα" και το "Χρονικό" έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Η καριέρα του εκτοξεύτηκε όταν αποφάσισε να αφήσει το νησί του και να έρθει στην Αθήνα, όπου και εμφανίστηκε το 1971 στη μπουάτ Λήδρα μαζί με τον συνθέτη. Η φωνή του δεν άργησε να γίνει σύμβολο της Αντίστασης κατά της Χούντας, γεγονός που κορυφώθηκε όταν τραγούδησε στο θεατρικό έργο " Το μεγάλο μας Τσίρκο" με πρωταγωνιστές το ζεύγος Καρέζη- Καζάκου το 1973. 

Δυστυχώς ο Νίκος Ξυλούρης χτυπήθηκε από τον καρκίνο ενώ βρισκόταν στην καλύτερη και πιο δημιουργική φάση της καριέρας του. Η ασθένεια διαγνώστηκε αρχικά στους πνεύμονες, αλλά λόγω της νεαρής σχετικά ηλικίας του, έκανε μετάσταση στον εγκέφαλο. Πάλεψε, ταλαιπωρήθηκε και τελικά νικήθηκε σαν σήμερα 8/2 του 1980. Σημάδεψε με τη φωνή του μια πολύ σημαντική περίοδο της νέας ελληνικής ιστορίας. Η φωνή του αποτέλεσε σύμβολο στα χρόνια της αντίστασης κατά της Χούντας καθώς και στα χρόνια της μεταπολίτευσης που ακολούθησαν. Ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά για τους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας  "τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί Χούντας, τους ίδιους βλέπω και  "τώρα". 

"Ο Αρχάγγελος της Κρήτης", Νίκος Ξυλούρης