ΠΑΜΠΛΟ ΠΙΚΑΣΟ: ΈΝΑΣ ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ & ΤΗΣ ΖΩΗΣ

του Χρήστου Σούτου

Η σημερινή ημερομηνία έχει σημαδευτεί, όπως άλλωστε και κάθε μέρα για να μην κρυβόμαστε, από σημαντικά γεγονότα. Ως τέτοια ορίζονται ιστορικά συμβάντα που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις που οδήγησαν σε νέα μονοπάτια την ζωή στον πλανήτη, γεννήσεις και απώλειες σπουδαίων προσωπικοτήτων που άφησαν το στίγμα τους στον τομέα με τον οποίο καταπιάστηκαν στην πορεία του βίου τους. Για μια τέτοια απώλεια θα μιλήσουμε σήμερα. Στις 8 Απριλίου του 1973 έφυγε από τον μάταιο τούτο κόσμο, πιο κλισέ φράση δεν νομίζω να υφίσταται, ο Πάμπλο Πικάσο, ένας αμετανόητος εραστής της Τέχνης και του ωραίου φύλου. Ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος, ποιητής, δραματουργός, δηλαδή με λίγα λόγια καλλιτέχνης, ο Πικάσο ήταν μια προσωπικότητα bigger than life. Λάτρης του ωραίου στη ζωή και την τέχνη έφυγε την ίδια ημερομηνία που ανακαλύφθηκε, το 1820 αυτή, η Αφροδίτη της Μήλου ένα από τα σπουδαιότερα και ομορφότερα αγάλματα της ιστορίας. Τυχαίο; 

Σε όλη του τη ζωή ο Ισπανός καλλιτέχνης ήταν υποστηρικτής του κομμουνισμού, από το 1944 μάλιστα ανήκε στους κόλπους του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος και ως εκ τούτου φανατικός πολέμιος του δικτάτορα Φράνκο. Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του μίσους που έτρεφε για τον δυνάστη της πατρίδας του και πόσο υπέφερε για την κατάσταση που βίωναν οι ομοεθνείς του, είναι πως το σπουδαιότερο και διασημότερο έργο του, η περίφημη Γκερνίκα που απεικονίζει τον βομβαρδισμό της ομώνυμης ισπανικής πόλης από τους Γερμανούς αποτυπώνοντας με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο την απανθρωπιά και την βιαιότητα του πολέμου, κατόπιν δικής του απαίτησης επέστρεψε στην πατρίδα του μετά τον θάνατο του και μόνο όταν αποκαταστάθηκε πλήρως η Δημοκρατία στην Ισπανία. Ο Πικάσο ως τον θάνατο του, ο Φράνκο πέθανε μετά από αυτόν και δεν πρόλαβε να δει ελεύθερη την χώρα του από την δικτατορία, δεν επέτρεπε να εκτεθεί η Γκερνίκα σε ισπανικό μουσείο. Έτσι παρέμεινε στο μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και μόλις το 1981, οκτώ χρόνια δηλαδή με τον θάνατο του ζωγράφου, έφθασε στην πατρίδα του. Αρχικά στο Πράδο και από την επόμενη χρονιά στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης " Βασίλισσα Σοφία" στην Μαδρίτη όπου και αποτελεί έκτοτε το σπουδαιότερο και διασημότερο έκθεμα του.

Guernica...ο πιο διάσημος ίσως πίνακας του χαρισματικού  ζωγράφου που απεικόνισε μοναδικά τον βομβαρδισμό
​της ομώνυμης Ισπανικής πόλης 

​Πριν μπούμε σε μια περιληπτική αποτίμηση του έργου, γιατί για μια πλήρη ανάλυση δεν φθάνει όχι ένα άρθρο αλλά ούτε βιβλία ολόκληρα, ας δούμε μερικά στοιχεία από την νεότητα του που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τον ψυχισμό και την προσωπικότητα αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη. Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε τον βοήθησε να αναπτύξει από μικρή ηλικία το ταλέντο του. Ο πατέρας του ήταν και ο ίδιος ζωγράφος που δίδασκε σε διάφορες ακαδημαϊκές σχολές. Έκανε επομένως και στον γιο του τα πρώτα του μαθήματα. Ο νεαρός Πάμπλο έδειξε τις ικανότητες και μάλιστα σε ηλικία μόλις 16 ετών, το 1897, ένα έργο του με την ονομασία " επιστήμη και συμπόνια" βραβεύτηκε. Το πρόσωπο του γιατρού στο έργο είναι του πατέρα του. Έως τότε υπέγραφε με το επίθετο του πατέρα του, δηλαδή ως Πάμπλο Ρουίθ. Η διάκριση στην Έκθεση Καλών Τεχνών της Μαδρίτης άνοιξε τον δρόμο στον νεαρό ζωγράφο για ακαδημαϊκές σπουδές στην πρωτεύουσα. Εκεί δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί απόλυτα στην νέα πραγματικότητα αρχίζοντας να αναζητά την έμπνευση μέσω εικόνων της καθημερινής ζωής σε όλο της το φάσμα. Από τα καφενεία μέχρι τα πορνεία, στους δρόμους και το Πράδο όπου και ανακάλυψε την ισπανική ζωγραφική. Τα έργα του Ελ Γκρέκο, του Βελάσκεθ, του Γκόγια και άλλων θα εξάψουν την φαντασία του και θα αποτελέσουν πηγή στην οποία θα επιστρέφει σε τακτά διαστήματα στην μακροχρόνια πορεία του. Το 1898 είναι χρονιά σταθμός. Αρρωσταίνει από οστρακιά, ναι τότε η ασθένεια αυτή ήταν πολύ σοβαρό θέμα για τον άνθρωπο, γεγονός που τον σημάδεψε. Όταν επέστρεψε μετά την ανάρρωση του ήταν ένας άλλος άνθρωπος, τόσο εμφανισιακά όσο και εσωτερικά. Είχε πλέον πάρει την απόφαση να εγκαταλείψει τις ακαδημαϊκές σπουδές και άρχισε να υπογράφει τα έργα του χρησιμοποιώντας πια το επίθετο της μητέρας του, Πικάσο.

Ο Πάμπλο Πικάσο θεωρείται, όχι και άδικα είναι η αλήθεια, ο κορυφαίος ζωγράφος του περασμένου αιώνα. Δεν ξέρω αν ισχύει όντως αυτό, αλλά σίγουρα είναι ο πιο αναγνωρίσιμος. Ήταν, μαζί με τον Ζορζ Μπρακ, ο συνιδρυτής του ρεύματος του κυβισμού με μεγάλη συνεισφορά στην εξέλιξη αυτού που ονομάζουμε σύγχρονη Τέχνη. Το έργο του χωρίζεται σε περιόδους με ιδιαίτερα και ξεχωριστά χαρακτηριστικά η μία από την άλλη. Πρώτη χρονικά είναι η μπλε ή γαλάζια περίοδος. Η διάρκεια της τοποθετείται από το 1901 μέχρι το 1904. Χαρακτηρίζεται από έντονα συναισθήματα που αποτυπώνονται σε όλα τα έργα του. Κυριαρχεί το μπλε χρώμα και η θεματολόγια προερχόταν από τις προσλαμβάνουσες του καλλιτέχνη από τις εικόνες τις πόλεις. Αρλεκίνοι, ακροβάτες, απλοί άνθρωποι, καλλιτέχνες μέχρι πόρνες πρωταγωνιστούν στον καμβά του Πικάσο. Μετά την γαλάζια έρχεται η ροζ ή αλλιώς ρόδινη περίοδος. Η διάρκεια της είναι από το 1905 έως το 1907 και εδώ πια τα χρώματα και τα θέματα γίνονται πιο γήινα. Ενώ η πρώτη περίοδος είναι φανερά επηρεασμένη από την ισπανική ζωγραφική, σε αυτή φαίνεται η επιρροή της γαλλικής σχολής. Οι πίνακες της ροζ ή ρόδινης περιόδου μπορούν να θεωρηθούν πιο εύθυμοι σε σχέση με την μπλε ή γαλάζια.

Γαλάζια και ροζ ή ρόδινη περιόδος

Η συνέχεια, από το 1907 μέχρι το 1912, φέρνει τον Πικάσο σε μια νέα εντελώς νέα φάση της καλλιτεχνικής του πορείας. Εδώ είμαστε πια σε μια περίοδο που ο ίδιος ο Πικάσο, όπως είπαμε μαζί με τον Ζορζ Μπρακ, εισάγουν μια νέα τεχνοτροπία και ένα ρεύμα στην τέχνη, τον κυβισμό. Η περίοδος ονομάζεται αναλυτικός κυβισμός και την ακολουθεί εκείνη του συνθετικού κυβισμού από το 1912 έως το 1915 στην οποία προστέθηκε, ως εξέλιξη της αρχικής τεχνικής, το κολάζ.

​Από το 1915 και ύστερα οι περίοδοι γίνονται μεγαλύτερες, πιο ασαφείς και κυρίως με μια εμφανή στροφή του σε πιο κλασικά θέματα και μορφές. Την δεκαετία του 1920 επηρεάστηκε από το κίνημα του υπερρεαλισμού και άρχισε να ασχολείται όλο και περισσότερο με την γλυπτική. Ποτέ του δεν περιορίστηκε σε ένα μόνο υλικό για να φιλοτεχνήσει τα έργα. Δούλεψε με την ίδια ευκολία το κάρβουνο, τις ελαιογραφίες, τις υδατογραφίες, τα παστέλ και το μελάνι. Ποτέ του δεν περιορίστηκε επίσης σε ένα στυλ. Ζωγράφισε από μεγάλα και γεωμετρικά σχήματα και μορφές στην περίοδο του κυβισμού μέχρι μεγαλοπρεπή πορτραίτα. Μπορεί να μην απέκτησε την μέγιστη ακαδημαϊκή μόρφωση, αφού φοίτησε μόνο για μια χρονιά στην σχολή της Μαδρίτης, όμως το ταλέντο διαρκώς εξελισσόταν κυρίως λόγω της αίσθησης του καθήκοντος που τον χαρακτήριζε στην πάνω από τα εξήντα χρόνια ενεργής του πορείας στην τέχνη.

Ο Πάμπλο Πικάσο μαζί με τον Ζορζ Μπρακ
​εισάγουν το ρεύμα του Κυβισμού

​Τελειώνοντας το κομμάτι που αφορά την καλλιτεχνική του καριέρα αξίζει να αναφερθούμε σε ένα ακόμα γεγονός που αποδεικνύει ότι ο Πικάσο είναι με διαφορά ο πιο αναγνωρίσιμος ζωγράφος του περασμένου αιώνα κάτι που το απόλαυσε και ο ίδιος όντας ζωντανός και όχι μετά θάνατον όπως συμβαίνει συνήθως. Το 1966, όταν μετρούσε ήδη 85 έτη ζωής, φιλοξενήθηκε στο Γκραν Σαλέ και το Πτι Παλέ του Παρισιού μια τεράστια προσωπική του έκθεση με περισσότερα από 1000 έργα του. Πίνακες, γλυπτά, κεραμικά σχέδια και γκραβούρες εκτέθηκαν με τον κόσμο να σχηματίζει τεράστιες ουρές για να περιπλανηθεί στον κόσμο του καλλιτέχνη. 60 χρόνια πορείας σε μια εκδήλωση που χαρακτηρίστηκε από τον τύπο της εποχής ως ".....η μεγαλύτερη αναδρομική εκδήλωση που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί για ζώντα καλλιτέχνη...". Στα εκθέματα ενώ ήταν ένα από τα σημαντικότερα έργα του, οι Δεσποινίδες της Αβινιόν, έλειπε όμως η Γκερνίκα που ήδη, από το 1955, βρισκόταν στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών της πόλης.

Ο Πικάσο ήταν και εξακολουθεί να είναι και ένας από τους " ακριβούς" ζωγράφους για να αποκτήσει κανείς έργο του. Χαρακτηριστικά μπορεί να αναφέρει κανείς την πώληση το 2004 ενός πίνακα του για 104 εκατομμύρια δολάρια ή πιο πρόσφατα ενός του 1905 που πωλήθηκε για 115 εκατομμύρια δολάρια. Τέλος μια ενδιαφέρουσα ιστορία υπάρχει πίσω και από τον πίνακα του Au Lapin Angile του 1912. Ο ζωγράφος τον είχε φιλοτεχνήσει δίνοντας τον ως αντάλλαγμα για μερικά δωρεάν γεύματα στο φημισμένο καμπαρέ της Μονμάρτης. Ο ιδιοκτήτης του καμπαρέ, αγνοώντας προφανώς την αξία του, τον πούλησε για είκοσι δολάρια λίγο αργότερα για να φθάσει τελικά να πωληθεί το 1989 για περισσότερα από 40 εκατομμύρια δολάρια.  

Au Lapin Angile (1912) 

Σημαντικό κεφάλαιο στην ζωή του υπήρξαν και οι γυναίκες. Η πρώτη μούσα του, η Φερνάντε Ολιβιέ, ήταν ίσως και η μόνη που βγήκε αλώβητη από την συνύπαρξη της με τον Πικάσο. Της αφιέρωσε τα περισσότερα έργα της ροζ περιόδου, αλλά το γεγονός ότι γινόταν όλο και πιο κτητικός την έτρεψε σε άτακτη φυγή. Δεν πτοήθηκε και σύντομα βρήκε την επόμενη μούσα του στο πρόσωπο της Εύα Γκούελ, η οποία και αποτέλεσε την βασική του έμπνευση την περίοδο του κυβισμού. Δυστυχώς η Γκούελ πέθανε από φυματίωση. Ο Πικάσο μετά το θάνατο της κατέφυγε στην Ιταλία, όπου και γνωρίστηκε με την Ρωσίδα Όλγα Χόχλοβα. Η μπαλαρίνα Όλγα έγινε η πρώτη του σύζυγος με την οποία απέκτησε και έναν γιο, τον Πάουλο. Ο χαρακτήρας και οι απιστίες του οδήγησαν την γυναίκα του στην πλήρη κατάρρευση. Όσο ήταν παντρεμένος γνωρίστηκε με την Μαρί Τερέζ Γούολτερ με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Μάγια. Η ερωμένη του ήταν 29 χρόνια μικρότερη του " εγκαινιάζοντας" με αυτό τον τρόπο τις σχέσεις του με πολύ μικρότερες γυναίκες. Την σκυτάλη γρήγορα πήρε η Ντόρα Μαρ, νεαρή ζωγράφος και φωτογράφος, η οποία και ήταν η πρώτη που τον κατηγόρησε ανοικτά για την συμπεριφορά του όταν έμαθε ότι την αντικατέστησε με μια ακόμα νεότερη της, την Φρανσουά Ζιλό. Η Ζιλό ήταν η δεύτερη γυναίκα του και του χάρισε άλλα δύο παιδιά, τον Κλοντ και την Παλόμα. Και αυτή όμως απομακρύνθηκε από κοντά του περιγράφοντας στο βιβλίο της " Life with Pablo" πως ήταν να ζεις δίπλα σε μια προσωπικότητα και κυρίως σε έναν χαρακτήρα σαν τον Πικάσο. 

Η τελευταία σύντροφος και γυναίκα του ήταν η Τζακλίν Ροκ την οποία και παντρεύτηκε όταν εκείνος ήταν 79 και αυτή μόλις 34 χρονών. Έμεινε μαζί του ως την μέρα του θανάτου του, αλλά δυστυχώς ούτε αυτή είχε καλύτερο τέλος. Μετά τον θάνατο του και αφού ολοκλήρωσε ότι αφορούσε την διαχείριση του έργου του, η Ροκ έβαλε τέλος στη ζωή της επιβεβαιώνοντας με τον χειρότερο τρόπο την φράση του Πικάσο ".....όταν θα πεθάνω, θα υπάρξει ένα ναυάγιο και όπως συμβαίνει με τα μεγάλα πλοία, πολλοί άνθρωποι θα βυθιστούν μαζί μου...". Πέθανε σαν σήμερα το 1973 σε ηλικία 92 ετών και τάφηκε στον κήπο του κάστρου Βωβενάργκ, στο ομώνυμο χωριό της Γαλλίας, που του ανήκει.

​Για το τέλος άφησα μια πτυχή της ζωής του που έχει άρωμα Ελλάδας. Ο Πικάσο μαζί με άλλους διανοούμενους προσπάθησαν να αποτρέψουν την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη. Δυστυχώς δεν τα κατάφερε. Μετά την εκτέλεση του Μπελογιάννη του αφιέρωσε ένα έργο του, ένα σκίτσο, χωρίς να ολοκληρώσει σε αυτό το πορτραίτο  του μεγάλου - και αδικοχαμένου - Έλληνα αγωνιστή. Όταν τον ρώτησαν γιατί το έκανε αυτό απάντησε πως "....έναν τόσο μεγάλο άνθρωπο δεν είναι δυνατόν να τον κλείσεις σε ένα πορτραίτο."