ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ ΚΑΙ Ο ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ της ΕΛΛΑΔΑΣ

9/2/2018

του Θοδωρή Παπαντωνίου

Η Γιορτή του τριωδίου και κατ’ επέκταση οι απόκριες συμβολίζουν πολλά και κυρίως θέτουν στο επίκεντρο την προσμονή (και υποδοχή) της άνοιξης ως την περίοδο εκείνη του χρόνου που η φύση και ο άνθρωπος ξεκινά ένα καινούργιο κύκλο ζωής.

Ένα «μωσαϊκό», ένας πολύχρωμος καμβάς εθίμων όλες αυτές τις ημέρες σκεπάζει την Ελλάδα σε κάθε άκρη της ενώνοντας μέσα από ένα απίθανο και ολοζώντανο κέφι τους ντόπιους και επισκέπτες κάθε τόπου. Έθιμα που έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα (και παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτα), έθιμα που διατηρούν τη βασική τους δομή εδώ και πολλούς αιώνες, ή έθιμα που έλκουν την προέλευσή τους από μία πιο πρόσφατη ιστορική περίοδο της χώρας, αυτή της τουρκοκρατίας.

Το "Θεαθήναι" στο προηγούμενο δημοσίευμά του αναφέρθηκε στα έθιμα της αποκριάς σε περιοχές της…στεριανής Ελλάδας και τώρα ήρθε η ώρα να περιηγηθούμε σε νησιωτικές περιοχές καθώς οι θαλασσινοί έχουν ένα ξεχωριστό και εξαιρετικά εκρηκτικό τρόπο να διασκεδάζουν κάθε φορά…

Βίρα τις άγκυρες λοιπόν...

Ο "Μακαρούνας" στην Κάρυστο

Στην Κάρυστο ποτέ δεν έλειψαν τα παραδοσιακά γλέντια και οι απίστευτοι σε νοστιμιά μεζέδες... Μα οι απόκριες έχουν ένα ξεχωριστό τόνο που τους τον χαρίζει ο… "Μακαρούνας"!

Ήταν ο άντρας που διέθετε εξαιρετικά ανεπτυγμένες σεξουαλικές ικανότητες και αντοχές. Δεν άφηνε καμία γυναίκα παραπονεμένη ικανοποιούσε όλες από ανύπαντρες, χήρες, ζωντοχήρες μέχρι και παντρεμένες… Ωστόσο την τελευταία Κυριακή της αποκριάς, όπου κάθε Καρυστιανό τραπέζι έχει πιατέλες γεμάτες με μακαρούνες, αυτός έφαγε τόσο πολύ που έσκασε… Περιττό να μιλήσουμε για το κλάμα του γυναικείου πληθυσμού…

Έτσι λοιπόν κάθε Καθαρή Δευτέρα οι καρναβαλιστές φτιάχνουν το πτώμα του «Μακαρούνα», ένα σκιάχτρο με παλιά ρούχα παραγεμισμένα με άχυρα πάνω σε ένα ξυλινο φορείο. Τον τοποθετούν με τέτοιο τρόπο στο «φέρετρο» του ώστε να φαίνεται η τεράστια κοιλιά του και το πέος που βγαίνει μέσα από το ξεκούμπωτο παντελόνι και οι «γυναίκες» γύρω του τον μοιρολογούν. Ακολουθεί η νεκρική πομπή με παπάδες και ψάλτες και όλα καταλήγουν σε ένα γλέντι έξω καρδιά Ο Μακαρούνας είναι ένα έθιμο που με τίποτα δεν πρέπει να χάσετε…

Ο "Μακαρούνας" στην Κάρυστο

Σκύρος… Το έθιμο του Γέρου και της Κορέλλας

Στις γιορτές του τριωδίου επικρατεί το έθιμο του Γέρου και της Κορέλλας. Ο «γέρος» φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2 - 3 σειρές κουδούνια, το βάρος των οποίων μπορεί να φτάσει και τα 50 κιλά. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει. Τον γέρο τον συνοδεύουν η «Κορέλα» ένας άντρας που είναι ντυμένος με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα, με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο σε πλήρη αντίθεση με το μαύρο χρώμα του γέρου, έχοντας και αυτή καλυμμένο το πρόσωπό της αλλά και ο “Φράγκος” ο οποίος φοράει μάσκα και ένα μεγάλο κουδούνι στη μέση του.

Παρέες από μεταμφιεσμένους γυρίζουν στη Χώρα χορεύοντας και τραγουδώντας, ενώ το όλο κλίμα παραπέμπει σε διονυσιακή ατμόσφαιρα, η οποία ενισχύεται με το δεύτερο σκέλος του Σκυριανού καρναβαλιού, το οποίο είναι το έθιμο της “Τράτας” και δεν είναι άλλο από την απαγγελία σατυρικών στίχων. Την Καθαρά Δευτέρα, σχεδόν όλοι οι Σκυριανοί με παραδοσιακές τοπικές στολές κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού και χορεύουν και τραγουδούν σκυριανά τραγούδια.

Το έθιμο του Γέρου και της Κορέλλας στην Σκύρο

Ρέθυμνο: Το καρναβάλι με τις καντάδες και οι «Λεράδες»

Και αν νομίζετε ότι χαθήκατε όχι δεν κάνετε λάθος… Ναι κάποιες φορές ακόμη και στην Κρήτη οι κιθάρες και τα μαντολίνα είναι οι πρωταγωνιστές του καρναβαλιού και η απόλυτη συνοδεία των μασκαράδων. Και κυρίως μάλιστα όταν τα παραδοσιακά σύνολα του Μουσικού Σχολείου Ρεθύμνου (καθηγητές και μαθητές) αναβιώνουν το έθιμο της Κρητικής καντάδας.

Κάθε χρόνο οι κανταδόροι τραγουδούν τραγούδια του έρωτα σε μία διαδρομή που ξεκινά από την πλατεία του Αγνώστου Στρατιώτη και καταλήγει στην πλ. Μικρασιατών με το περίφημο Ρεθυμνιώτικο παραδοσιακό γλέντι!

Προσοχή να μην χάσετε τον χορό των ομάδων, ο οποίος αν και προηγείται της μεγάλης καρναβαλικής παρέλασης ωστόσο σε αυτόν λαμβάνουν χώρα πολλά θεατρικά σκετς, τα οποία σκηνοθετούν οι ίδιοι οι καρναβαλιστές με επίκεντρο την παρουσίαση της μεταμφίεσή τους. Οι εκδηλώσεις επίσης συνεχίζονται με το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού.

Οι «Λεράδες»

Ένα από τα «ιστορικά» κρητικά έθιμα της αποκριάς είναι και οι «Λεράδες». Πρόκειται για την πιο χαρακτηριστική μεταμφίεση των Κρητών σε κάθε σπιθαμή του νησιού.

Οι «Λεράδες» είναι μασκαράδες οι οποίοι φορούν γύρω από τη μέση και τα χέρια μεγάλες κουδούνες και αποτελούν τη συνηθέστερη μεταμφίεση των Κρητικών. Στη νότια Κρήτη, οι Λεράδες έχουν αρχηγό το λεγόμενο Αράπη, που είναι ντυμένος με μαύρες προβιές προβάτων.

Την Καθαρά Δευτέρα στα χωριά στο κέντρο του Νομού Μέρωνα και Μελιδόνια αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο «Καντής», το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με ένα καλό κρητικό φαγοπότι αποτελούν ανεπανάληπτη εμπειρία που θα θυμάστε για πολύ καιρό.

Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι με καντάδες και "Λεράδες"!!

Κέρκυρα: Το «Βενετσιάνικο» κάψιμο του Καρνάβαλου

Μια από τις σπουδαιότερες θέσεις στην Κερκυραϊκή παράδοση κατέχει το μοναδικό, Κερκυραϊκό Καρναβάλι που διατηρεί ακόμη μέχρι σήμερα στοιχεία από την αρχαιοελληνική Διονυσιακή-Σατυρική παράδοση εμπλουτισμένα με τους Βενετσιάνικους τρόπους διασκέδασης και ψυχαγωγίας, που ήλθαν όταν το νησί διαφεντευόταν από τους Βενετούς.

Στην Κέρκυρα την τελευταία Κυριακή της αποκριάς γίνεται το κάψιμο του σιορ καρνάβαλου, αφού προηγουμένως έχει διαβαστεί η διαθήκη του. Ο κορφιάτικος γάμος και ο χορός των παπάδων αναβιώνουν σε διάφορα χωριά του νησιού. Το καρναβάλι αναγγέλλεται, ως είθισται στα Επτάνησα, από τον τελάλη, ο οποίος διαλαλεί τον ερχομό του σιορ καρνάβαλου κρατώντας το «όρντινο».

Το Κερκυραϊκό Καρναβάλι με σημαντικές ποιοτικές διαφορές από τα άλλα Ελληνικά Καρναβάλια, φιλοδοξεί να συνεχίσει μια παράδοση 450 ετών. Εκ μέρους του Οργανισμού Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων γίνεται προσπάθεια να αναδειχθεί η ταυτότητα του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού, που στηρίζεται στην ιδιοτυπία του Επτανησιακού Πολιτισμού, που συγχώνευσε με επιτυχία τον συστηματικό τρόπο σκέψης της Δύσης με το λαϊκό στοιχείο και την Ελληνικότητα του χώρου.

Το φημισμένο και ιδιαίτερο Κερκυραϊκό Καρναβάλι

Κως… Οι "καμουζέλες" στον Κέφαλο και την Αντιμάχεια

Την Κυριακή της Αποκριάς στην περιοχή γύρω από τον Κέφαλο και την Αντιμάχεια οι κάτοικοι της Κω αναβιώνουν το έθιμο με τις "καμουζέλες", που κρατάει που η ηλικία του ξεπερνά τα 50 χρόνια.

Οι «καμουζέλες» ή ελαφάκια, στα παλιά τα χρόνια, ήταν μασκαράδες βαμμένοι με κάρβουνα, σκεπασμένοι με «χράμια» (πολύχρωμες υφαντές κουβέρτες) και κραδαίνοντας την «κοκάλα» γύρναγαν στους δρόμους του χωριού πειράζοντας και διασκεδάζοντας τους κατοίκους. Αυτή η ξελογιάστρα παρέλαση πλαισιώνεται από παραδοσιακή μουσική νησιώτικους μεζέδες και κρασί, ενώ αργά το βράδυ γίνεται το κάψιμο του στοιχείου.

Κάρπαθος: Το «Λαϊκό Δικαστήριο… Ανήθικων Πράξεων»

Αν οι Καρπάθιοι φημίζονται για κάτι αυτό σίγουρα είναι η πρωτοτυπία τους και ο διαφορετικός τρόπος που ξέρουν να γλεντούν κάθε φορά που έρχονται οι απόκριες.

Την Καθαρά Δευτέρα το νησί υποδέχεται τη σαρακοστή με γλέντι, καρπαθιώτικους μεζέδες και την… λυράτη τους μουσική. Όλοι οι καλεσμένοι ντύνονται υποχρεωτικά μασκαράδες και πηγαίνουν στο Μέγαρο του Όθου στο κέντρο του νησιού και συμμετέχουν στο Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων, ένα αρκετά διασκεδαστικό και «ξεδιάντροπο» έθιμο. Όσοι άντρες έχουν μεταμφιεστεί σε γυναίκες κατηγορούν τους υπόλοιπους για διάφορα περιστατικά και επιδίδονται σε σόκιν πειράγματα, ενώ οι «τζαφιέδες», χωροφύλακες, τους συλλαμβάνουν και τους οδηγούν στο Λαϊκό δικαστήριο για μία δίκη παρωδία. Οι γηραίοτεροι σε ρόλο δικαστή, έχουν ήδη στήσει το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων», με στόχο την απονομή της δικαιοσύνης.

Τελικά κανείς δεν αθωώνεται, και όλοι καταδικάζονται σε χρηματικό πρόστιμο που αλλιμονό τους εάν δεν το καταβάλλουν πραγματικά.

Οι "Καμουζέλες" στην Κω και το Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο

Οι «Κουδουνάτοι» στην Απείρανθο της Νάξου

Κάθε χρόνο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στην Απείρανθο αναβιώνει το έθιμο των «κουδουνάτων».

Πρόκειται για άντρες που ζωσμένοι με κουδούνια και κρατώντας τη «σόμπα» (διονυσιακός φαλλός), προκαλούν εκκωφαντικό θόρυβο στα σοκάκια του χωριού για να υποδεχτούν την εαρινή περίοδο και να εξορκίσουν τα κακά πνεύματα.

Η πομπή καταλήγει στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπου οι κουδουνάτοι ενσωματώνονται με τους υπόλοιπους μασκαράδες και με τη συνοδεία της τσαμπούνας και του τουμπακιού, ξεκινούν γλέντι με τραγούδια και χορούς που διαρκούν έως αργά το βράδυ.

Οι Κουδουνάτοι περιφέρονται στους δρόμους του νησιού, κάνοντας πολύ θόρυβο και προκαλώντας τους υπολοίπους με άσεμνες χειρονομίες. Μαζί με τους «Κουδουνάτους» κυκλοφορούν επίσης και ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα».