ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

26/6/2018

της Μαρίας Σούμπερτ

Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών έχει οριστεί η 26η Ιουνίου και κάθε χρόνο τα προγράμματα απεξάρτησης στην Ελλάδα γιορτάζουν την δύναμη και δυνατότητα της απεξάρτησης. Φαινόμενο που δηλώνει την δυσλειτουργία της οικογένειας, η εξάρτηση, εγκαθίσταται στο μεγαλύτερο ποσοστό της στην εφηβεία, στην περίοδο εκείνη που το παιδί γίνεται έφηβος για να γίνει νέος –στην περίοδο εκείνη που πρέπει να «αποχωριστεί» την οικογένεια και να ανεξαρτητοποιηθεί. Συχνά λοιπόν το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, μέσα από το μεταβατικό τόπο και χρόνο της εφηβείας μπορεί να βιωθεί ως τόσο τρομακτικό, που ο έφηβος θα επιλέξει μια μέση «λύση». Θα επιλέξει να μείνει σωματικά κοντά στην οικογένεια, ενώ ταυτόχρονα θα «φεύγει» με τρόπο τεχνητό μέσα από την χρήση ναρκωτικών ουσιών. Μένει φεύγοντας λοιπόν, ο έφηβος που δεν έχει βρει τον τρόπο να περάσει στην ενήλικη ζωή –μένει φεύγοντας και η οικογένεια, δεμένη μαζί του σε αυτό το τρενάκι ζωής και θανάτου.

Για την εξάρτηση στην εφηβεία μιλήσαμε με τον Στέλιο Κρασανάκη, Ψυχίατρο- Δραματοθεραπευτή –Σκηνοθέτη και Διδάσκοντα στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

«Η εφηβεία αποτελεί μια σημαντική και κρίσιμη φάση της ανάπτυξης μας. Το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή σηματοδοτείται από πολλές διαφοροποιήσεις και αλλαγές σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές που επιδρούν στη συμπεριφορά του υποκειμένου.
Υπάρχουν απόψεις που υποστηρίζουν ότι η εφηβεία αποτελεί ένα συνεχές διαρκώς μεταβαλλόμενο ηλικιακό στάδιο και άλλες που καταλήγουν ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερη και διακριτή φάση. Όλοι όμως συμφωνούν ότι έχουμε μία τελετή μετάβασης από την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας στην υπευθυνότητα της ενηλικίωσης που περιλαμβάνει, όπως κάθε τελετουργική διαδικασία, πένθος για εκείνο που φεύγει και φόβο για το καινούργιο που έρχεται.
Κατά τον S. Freud η εργασία πένθους έγκειται στη δοκιμή της πραγματικότητας, στη συνεχή ανακάλυψη και επανακατάληψη από τον πενθούντα ότι το αγαπημένο πρόσωπο δεν υπάρχει στον εξωτερικό κόσμο.
Η M. Klein προχωρά πιο πέρα, βλέπει αυτή τη δοκιμή της πραγματικότητας όχι μόνο σε σχέση με την ανακάλυψη της απουσίας στον εξωτερικό κόσμο αλλά και σε σχέση με την έλλειψη στον εσωτερικό κόσμο και με την κατάσταση των εσωτερικών αντικειμένων με τα οποία είχε ταυτίσει το χαμένο αγαπημένο πρόσωπο.
Απ’ ότι φαίνεται η δοκιμή αυτή, αυτή η διεργασία είναι ιδιαίτερα επώδυνη. Πως αντιδρούν οι έφηβοι και οι έφηβες σ’ αυτόν τον πόνο;
Κάποιοι μπορούν να τον βιώσουν ως πηγή μετουσίωσης και δημιουργικής προσπάθειας και κάποιοι άλλοι καταφεύγουν στη χρήση ουσιών που φαίνεται ότι καταπραΰνει τον ψυχικό πόνο πληρεί το εσωτερικό κενό και προσφέρει μια ταυτότητα ανάμεσα στους ομότιμους.
Παράλληλα ικανοποιεί τη διπλή και αντικρουόμενη ανάγκη της εφηβείας για ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια και την εξάρτηση –παραμονή στους κόλπους της οικογένειας.
Η σύγχρονη οικογένεια από την πλευρά της σε τί βαθμό μπορεί να αναγνωρίσει και να καλύψει τις βαθύτερες ψυχικές, γνωστικές ή ηθικές επιθυμίες των μελών της, ιδιαίτερα σε μια εποχή όχι μόνο οικονομικής κρίσης αλλά κυρίως πολιτισμικής και κοινωνικής αποσάθρωσης;
Το ξύπνημα της σεξουαλικότητας καταφέρνει να βρει ένα δρόμο σε ένα περιβάλλον καταιγιστικής υπερπληροφόρησης και πολυσυλλεκτικής υπερπροσφοράς ή ξεφεύγει στο next best thing που είναι η χρήση ουσιών;
Οι ουσιοεξαρτήσεις μπορεί να αποτελούν μια προβληματική και καταστροφική λύση στα προβλήματα της εφηβείας, δεν παύουν όμως να αποτελούν μια «κάποια» λύση σ’ έναν κόσμο χαοτικό και δυσοίωνο.
Μόνο εάν στοχαστούμε και τοποθετήσουμε την τραγωδία των ουσιοεξαρτήσεων εντός της ευρύτερης κοινωνικής τραγωδίας θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να ακούσουμε τη φωνή των τραγικών εξαρτημένων που μας περιβάλλουν. Να αναγνωρίσουμε στον έφηβο ότι πιεσμένος όπως αισθάνεται από το ανταγωνιστικό εκπαιδευτικό σύστημα, την απαιτητική οικογένεια και την απειλητική και ανοίκεια σε αυτόν κοινωνία, αναλαμβάνει αβασάνιστα τον ρόλο του εξαρτημένου, που τον βοηθά να απορρίπτει συγχρόνως όλους τους άλλους υποδυόμενος τον «επαναστάτη χωρίς αιτία».
Με οδηγό την υπάρχουσα αμφιθυμία του πιστεύει ότι αντιμετωπίζει όλα τα μεγάλα ερωτήματα και προβλήματα της ύπαρξης, πολλά από τα οποία παραμένουν από τη φύση τους αναπάντητα και δυσεπίλυτα.
Η απλή ενημέρωση δεν αρκεί, ούτε ο ξύλινος συμβουλευτικός λόγος, ούτε η βαριά πανοπλία από ηθικές αξίες και αρχές. Η αναγνώριση και αποδοχή των επιθυμιών των νέων, οι ουσιαστικές και αυθεντικές σχέσεις, οι αληθινές και δημιουργικές φιλίες με ομότιμους, η αντιμετώπιση των μεγάλων ζωτικών ζητημάτων μέσα από το βλέμμα της τέχνης και κυρίως η κοινωνική προοπτική με οριοθετημένους ορίζοντες αποτελούν το καλύτερο αντίδοτο και την αποτελεσματική πρόληψη στο κάλεσμα του κίβδηλου κόσμου των ουσιοεξαρτήσεων.

Στέλιος Κρασανάκης MD
Ψυχίατρος-Δραματοθεραπευτής-Σκηνοθέτης-Διδάσκων ΕΚΠΑ