ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ «ΚΑΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ»

της Μαρίας Σούμπερτ

«Χαζή!», «Ανόητη!», «Είσαι μια τίποτα!», «Αυτός είναι πολυλογάς!», «Είσαι… είσαι… ατελείωτος!», «Ασουλούπωτη!»
         
Τι είναι μια κακή λέξη και ποιος ορίζει τον βαθμό «κακότητάς» της;
      
Όταν ένα παιδί αρχίζει να μιλάει και να κατακτάει σταδιακά όλο και περισσότερο το γλωσσικό εργαλείο, είναι φυσικό και αυτονόητο μέσα από αυτό να εκφραστεί και συναισθηματικά. Σε μια μεγάλη φόρτιση θα ανακαλέσει όλες εκείνες τις λέξεις που θα του ταιριάξουν –ή που για κάποιο δικό του λόγο θεωρεί πως μπορούν να εκφράσουν αυτό που του συμβαίνει.
         
Όταν όμως αυτό που νιώθει το παιδί είναι ακατανόητο, συχνά και η ίδια η λέξη του είναι ακατανόητη. Συναντάμε παιδιά που βρίζουν από πολύ μικρή ηλικία όταν θυμώνουν, χωρίς φυσικά να κατανοούν την σημασία της λέξης. Μια λέξη λοιπόν ακατανόητη, ένα συναίσθημα ίσως ακατανόητο και ένας ενήλικας που σοκάρεται και παγώνει.
         
Οι «κακές» λέξεις πολλές φορές είναι φορείς θυμού, θλίψης, φόβου, όταν δεν υπάρχει άλλος χώρος ή ασφαλής τρόπος να εκφραστεί το παιδί και χρειάζεται να «ανέβει» στο επίπεδο των ενηλίκων. «Αφού έτσι μιλάτε εσείς μεταξύ σας, έτσι πρέπει προφανώς να σας μιλήσω κι εγώ», μοιάζει να σκέφτεται προτού ξεστομίσει τις λέξεις εκείνες που ξέρει ήδη πως θα βρουν τον στόχο τους.
         
Για τις «κακές» αυτές λέξεις μιλήσαμε με τον παιδοψυχολόγο Τριαντάφυλλο Τριανταφυλλάκο, για τα παιδιά που μιμούνται, που προσπαθούν να βρουν το βήμα τους σε έναν κόσμο που συχνά δεν τους αφήνει χώρο και χρόνο να κατανοήσουν τι συμβαίνει. 

«Πότε ξεκίνησε να μιλάει το παιδάκι σας;», «Πόσες λέξεις ξέρει;», «Τα λέει καθαρά ή τα μπερδεύει λίγο ακόμα;». Αυτοί είναι μερικοί από τους συνήθεις διαλόγους που ακούμε ανάμεσα σε ζευγάρια νέων γονέων. Οι απορίες τους για τα πρώτα λόγια των παιδιών τους. Η σκέψη και, μερικές, φορές η ανησυχία για το πώς και πότε θα μιλήσει το παιδί. Και όταν το ποτάμι που λέγεται προφορικός λόγος αρχίζει να κυλά, οι γονείς χαίρονται πολύ που μπορούν να επικοινωνήσουν, και με αυτόν, τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο, με το παιδί τους. Ωστόσο, το ποτάμι αυτό μερικές φορές μετατρέπεται σε χείμαρρο, που μεταφέρει λόγια θυμωμένα, «άσχημες» ή «κακές» λέξεις. Σε αυτές τι περιπτώσεις, ο γονέας μπορεί να αισθάνεται τον χείμαρρο αυτόν να τον παρασύρει και αναρωτιέται: «Πώς μπορώ να σταματήσω τις λέξεις αυτές;».
 
Η γλώσσα είναι ένα θαυμαστό εργαλείο που, από τη στιγμή που τίθενται οι βάσεις του, εξελίσσεται συνεχώς. Το παιδί εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του, μαθαίνει τη σημασία και την έννοια των λέξεων, καθώς και την πραγματολογία, την ικανότητα, δηλαδή, να εκφράζει αυτό που θέλει με τον κατάλληλο τρόπο και στο κατάλληλο μέρος.
 
Σύμφωνα με τη Μαρία Μοντεσσόρι, το παιδί διανύει μια περίοδο ειδικής ευαισθησίας για τη γλώσσα η οποία ξεκινάει ήδη από τη γέννηση και κορυφώνεται στη νηπιακή ηλικία. Οι λέξεις «μαγνητίζουν» το παιδί, και η γλώσσα γίνεται το εργαλείο της μνήμης, της σκέψης και της επίλυσης προβλημάτων. Δύο δεξιότητες που είναι απαραίτητες σε αυτή τη διαδικασία είναι η παρατήρηση και η μίμηση.
 
Το παιδί παρατηρεί και μιμείται ό,τι το περιβάλλει. Θα ακούσει πολλές λέξεις και θα τις επαναλάβει μέχρι να βρει αυτές που του ταιριάζουν. Ανάμεσα σε αυτές, το παιδί σαφώς μπορεί να αναπαράγει και βρισιές ή προσβλητικούς χαρακτηρισμούς, όπως κοντός, χοντρός ή σπασίκλας (από το γνωστό ημερολόγιο). Πολλές φορές, κάποιες λέξεις γίνονται ταμπού. Στο άκουσμά τους, η οικογενειακή ατμόσφαιρα παγώνει και κάνει την εμφάνισή του το σύννεφο της επαπειλούμενης τιμωρίας.
 
Σαφώς δεν προτείνεται ένα παιδί να ενθαρρύνεται να λέει ό,τι θέλει και όπως το θέλει, χωρίς να υπολογίζει το συναίσθημα και την προσωπικότητα του άλλου. Αυτό που προτείνεται είναι να δοθεί πρώτα το παράδειγμα των γονιών σχετικά με τον τρόπο που επικοινωνούν, να εστιάζουν στα θετικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου και να αποφεύγονται οι ταμπέλες και οι χαρακτηρισμοί. Η ειλικρινής διάθεση για επικοινωνία και η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού με τα ελαττώματά του «απορροφώνται» από το παιδί για να τα μεταφέρει και στις δικές του σχέσεις. Είναι σημαντικό να στοχεύουμε στη ρίζα της ουσιαστικής επικοινωνίας και όχι μόνο στις άσχημες λέξεις, που είναι η κορυφή του παγόβουνου. Όταν εξασκείσαι στον σεβασμό, στην ενθάρρυνση και στην αποδοχή, μαθαίνεις να βρίσκεις πολλούς τρόπους να μιλήσεις με τον άλλον, πέραν των ύβρεων, της ειρωνείας ή της προσβολής. Και τα λόγια που μιμείσαι από τους άλλους, τα οποία δεν είναι πραγματικά δικά σου, σύντομα εγκαταλείπονται.
 
«Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει».
Για κλείσιμο θα το αντιπαραβάλλω με απόσπασμα από ένα ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ.
 
Η πιο όμορφη θάλασσα
[…]
Η πιο όμορφη θάλασσα
είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει
Τα πιο όμορφα παιδιά
δεν έχουν ακόμα μεγαλώσει
Τις πιο όμορφες μέρες μας
δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα
Κι αυτό που θέλω να σου πω
Το πιο όμορφο απ’ όλα,
δε σ’ το ’χω πει ακόμα». 

Τριαντάφυλλος Τριανταφυλλάκος
Παιδοψυχολόγος
Ειδικευμένος στο μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης