Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΟΥΣΟΥΡΓΩΝ

της Γεωργίας Τσούρου

Ήμουν πολύ μικρή όταν ξέσπασε ο πόλεμος μεταξύ του Νταλάρα και του Πανούση, κι έτσι δεν κατάλαβα ποτέ για ποιο λόγο ξαφνικά οι ενήλικες στην ζωή μου χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα, υποστηρίζοντας είτε τον έναν είτε τον άλλο. Το μόνο που θυμάμαι από εκείνη την εποχή είναι ότι, ακούγοντας εκείνους που υποστήριζαν ενθέρμως τον δεύτερο και απέρριπταν τον πρώτο, είναι ότι μου γεννήθηκε μια τεράστια απορία την οποία κουβαλάω έως σήμερα: Γιατί μας απασχολεί τόσο πολύ η προσωπικότητα του δημιουργού και για ποιο λόγο, ως καταναλωτές τέχνης, έχουμε τέτοια πια ανάγκη τα είδωλά μας να είναι άσπιλες δημιουργικές φιγούρες και δεν τους συγχωρούμε τις ανθρώπινες αδυναμίες; 

Σίγουρα δεν θα είχα διατυπώσει στο παιδικό μου μυαλό τόσο μεθοδικά την απορία μου αυτή, η ουσία, ωστόσο παρέμενε η ίδια: Είχαμε περάσει ένα θαυμάσιο καλοκαίρι με την οικογένειά μου ακούγοντας τα «Λάτιν» του Νταλάρα οδηγώντας από τη μια παραλία της Εύβοιας στην άλλη, γιατί λοιπόν τώρα μας ένοιαζε που εκείνος ο αστείος χοντρός κύριος με τα μούσια τα είχε βάλει μαζί του;

Διαβάζω την «Μυστική Ζωή των Μεγάλων Μουσουργών» και μου έρχεται ξανά και ξανά στο νου εκείνο το καλοκαίρι στην Εύβοια, με τον Νταλάρα στο κασετόφωνο του παλιού Άλφα Ρομέο του πατέρα μου. Κι αν δεν ακούγαμε εκείνον τότε, αλλά Βάγκνερ, αν είχα ερωτευθεί το «Χρυσάφι του Ρήνου» αντί για το «Ποτέ μην κλαις», με τις ίδιες ανωτέρω απορίες θα κοιμόμουν απόψε. Το βιβλίο είναι μια απίστευτα διασκεδαστική εγκυκλοπαίδεια με χαμένες πληροφορίες για τις  – δικαίως - πιο κρυφές πτυχές ζωής των μεγαλύτερων δημιουργών μουσικής της παγκόσμιας ιστορίας. Ερωμένες, εραστές, πεθεροί, πιστωτές, μανιακές θαυμάστριες, σύζυγοι – ποιος θα το έλεγε! - καλύτερες από τον σύζυγο στο πιάνο, ο Χίτλερ, η φυματίωση και ένας μεθυσμένος μαέστρος χορεύουν σαν θεότρελο μπαλέτο την ώρα που τα είδωλα της παγκόσμιας μουσικής παίζουν το κομμάτι τους εδώ και αιώνες και απαιτούν τη σπουδή, την προσοχή και το δέος μας. Βάγκνερ; Μα ήταν αντισημίτης, ναζιστής και υπερφίαλος όσο δεν παίρνει. Βάγκνερ, ναι, γιατί όχι; Δεν θα τον κάνουμε παρέα, τη μουσική του θέλουμε να ακούσουμε, ώχου.

Γέλασα και εξαγριώθηκα με όσα διάβασα σε αυτό το βιβλίο, το οποίο είναι τεχνηέντως εικονογραφημένο ώστε να σατιρίσει άνευ ελέους τα μουσικά μας πρότυπα (και θα με κάνει να ακούω από σήμερα με εντελώς άλλο αυτί τις Ουγγρικές Ραψωδίες του πανέμορφου και ερωτύλου, όπως αποδεικνύεται, Λιστ), το έπιασα και το ξαναέπιασα δεκάδες φορές. Η μαγεία της κλασικής μουσικής, μεταξύ άλλων, είναι ότι μοιάζει ατελείωτη, ότι μπορείς να την εξερευνάς διαρκώς και να ανακαλύπτεις κάθε φορά νέα επίκεντρα και το βιβλίο αυτό μπορεί, αν του επιτρέψεις, να σε καθοδηγήσει να ακούσεις την αγαπημένη σου μουσική με άλλο αυτί, ανακαλύπτοντας πίσω από γνωστές μελωδίες την οργή του ζηλόφθονου συνθέτη, την έπαρση του πολυθαύμαστου μαέστρου, τον αναστεναγμό του πιανίστα που μόλις σηκώθηκε από το κρεβάτι τη ερωμένης του.

Οι άνθρωποι, είμαστε τελικά συναισθηματικοί και μικρόνοες. Αποφασίζουμε με τυχαίο κριτήριο ότι ένας άλλος άνθρωπος αξίζει την αγάπη και τον θαυμασμό μας και τον ανεβάζουμε στα ύψη της εκτίμησής μας. Νταλάρας; Νταλάρας, ναι, γιατί όχι; «Κάπου νυχτώνει κι ο ήλιος παγώνει/ χάνεται ο δρόμος και πού να σταθώ/κάπου βραδιάζει/μην κλαις δεν πειράζει/πες πως τελειώνει ο κόσμος εδώ». Πώς να μην θαυμάσεις αυτόν τον άντρα που σπαράζει τραγουδώντας τέτοιους στίχους; Για τον εντεκάχρονο τότε εαυτό μου ο θαυμασμός ήταν μονόδρομος, όσο δίκαιη κι αν ήταν ή δεν ήταν η σάτιρα του Πανούση (κάτι που μου πήρε μια δεκαετία επιπλέον μέχρι να αποφασίσω). Ποιος ο λόγος να κατέβει το είδωλό μας από τα ύψη που το ανεβάσαμε; Ποιο είναι το όριο που πρέπει να περάσει ο δημιουργός για να σταματήσει να κρίνεται από τα έργα του και να αρχίσει να πέφτει στα μάτια μας για προσωπικούς λόγους; 

Διαβάζοντας την «Μυστική Ζωή των Μεγάλων Μουσουργών» μπορεί να έμαθα ότι οι περισσότεροι από τους αγαπημένους μου συνθέτες ήταν καθάρματα (ή απλώς τέλος πάντων άνθρωποι με αδυναμίες όπως αυτοί που γεμίζουν κάθε πρωί τη Μεσογείων) ωστόσο, πρώτον, έχουν από τα αδικήματά τους παρέλθει δεκαετίες, αν όχι αιώνες, και δεύτερον, έχουν πληρώσει για κάθε  ένα από αυτά με πολύτιμες νότες τις οποίες η εκάστοτε αρμόδια εισαγγελία μπορεί να θεωρήσει αντάλλαγμα ικανό να τους απαλλάξει δια παντός.
------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΜΟΥΣΟΥΡΓΩΝ
ΙSBN 9789607872722
Εκδότης ΑΙΩΡΑ
Μετάφραση ΣΤΑΜΠΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ