ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΟ ΛΑΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ)

του Χρήστου Γκόντζου

Η λέξη ρεμπέτικο προέρχεται από παραφθορά των λέξεων «ρέμβω, ρεμβάζω» που σημαίνει σπαταλώ τον χρόνο μου αναιτίως. Οι παραπάνω λέξεις μας οδηγούν στην λέξη «ρέμπελος» που είναι αυτός που περιφέρεται ασκόπως και τεμπέλικα.

Το χρονικό εμφάνισης του ρεμπέτικου τραγουδιού στις ελληνικές πόλεις ξεκινάει από το πέρας της μικρασιατικής καταστροφής (1922). Παρ’ όλα αυτά αναζητώντας τις ρίζες του ρεμπέτικου θα πρέπει να τις θέσουμε γεωγραφικά στα παράλια της Μικράς Ασίας και στα μεγάλα αστικά κέντρα της Τουρκίας, όπως η Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη. Αξιοσημείωτοι χώροι διαμόρφωσης και αναπαραγωγής του πρώιμου ρεμπέτικου τραγουδιού ήταν τα «Καφέ Αμάν» στην Σμύρνη. Ωστόσο χάνεται στα βάθη των αιώνων της συνύπαρξης των ελλήνων με τους ανατολίτες, το ιδίωμα του αμανέ, του μινόρε και του λαϊκού αστικού τραγουδιού στο σύνολό του. Μάλιστα, χαρακτηριστικά σχήματα της εποχής προ της μικρασιατικής καταστροφής στην Σμύρνη είναι οι «εστουδιαντίνες». Οι εστουδιαντίνες στην πρωτόλεια εμφάνισή τους ήταν ένα κουαρτέτο οργάνων (2 μαντολίνα, μια μάντολα και μια κιθάρα). Αργότερα εμπλουτίστηκαν με κλασσικά έγχορδα ακόμα και με χάλκινα πνευστά όπως τρομπέτες.

Τα όργανα μέσα από τα οποία πήρε πνοή το ρεμπέτικο τραγούδι στην πρωταρχική του φάση ήταν όλα τα παραδοσιακά όργανα της Ελλάδας του 19ου αιώνα (σαντούρι, κανονάκι, λαούτο, ούτι, βιολί, κλαρίνο και κιθάρα). Το μπουζούκι άρχισε να εμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 20 και στις αρχές της δεκαετίας του 30 ως κύριο μελωδικό και σολιστικό όργανο του ρεμπέτικου τραγουδιού.

Ήλιος, καλοκαίρι, τραπεζάκια έξω, ουζάκι και ρεμπέτικο...ο Χρήστος Γκόντζος μας ταξιδεύει στα αρώματα και τις μουσικές της Ελλάδας παρουσιάζοντας ένα ξεχωριστό αφιέρωμα (σε δύο μέρη) στο ρεμπέτικο

Η προέλευση του μπουζουκιού ξεκινάει από την αρχαιότητα όπου απαντάται ένα τρίχορδο έγχορδο όργανο ονόματι «πανδούρα (πανδούρις)». Το σύγχρονο μπουζούκι μας έρχεται από τον συγκερασμό τριών οργάνων. Του μαντολίνου, του λαούτου και του ταμπουρά. Τα πρώτα μπουζούκια ήταν υβρίδια αυτών των συνδυασμών και κατασκευάζονταν σε ποικιλία μεγεθών, άλλοτε με τρεις διπλές χορδές και άλλοτε με τέσσερις. Το κούρδισμα του μπουζουκιού διέφερε ανάλογα το μέγεθος του οργάνου και την τονικότητα του τραγουδιού. Εξ’ ου και τα καραντουζένια που είναι ακριβώς αυτές οι μεταβολές στο κούρδισμα του οργάνου προκειμένου να αποδοθεί ένα διαφορετικό ηχόχρωμα ανάλογο με τις ανάγκες του τραγουδιού. Στο τέλος καθιερώθηκε από τους μεγάλους εκφραστές του ρεμπέτικου το μπουζούκι να αποτελείται από τρεις διπλές χορδές και να χορδίζεται με την σειρά των ανοιχτών χορδών: ΡΕ-ΛΑ-ΡΕ.

Οι μεγαλύτεροι εκφραστές του ρεμπέτικου την εποχή της πρωτοεμφάνισής του ήταν οι μουσικοί που αποτελούσαν την «τετράς του Πειραιά» την ξακουστή. Μέλη της ήταν ο Μάρκος ο Βαμβακάρης ο συριανός, ο Ανέστης ο Δελιάς από την Σμύρνη, ο Στράτος ο Παγιουμτζής από το Αϊβαλί και ο Γιώργος Μπάτης από τα Παλαιά Λουτρά Μεθάνων.

Φυσικά μερικά ακόμα από τα αναρίθμητα ονόματα των εκφραστών του ρεμπέτικου που διαμόρφωσαν μέσα από την δισκογραφία και την φυσική τους καλλιτεχνική δραστηριότητα αυτό που σήμερα καλούμε ρεμπέτικο ήταν οι : Ρίτα Αμπατζή, Δημήτρης Γκόγκος(Μπαγιαντέρας), Ρόζα Εσκενάζυ, Νίκος Μάθεσης, Κώστας Μπέζος, Γιώργος Μητσάκης, Αντώνης Νταλγκάς, Σπύρος Περιστέρης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Στέλιος Περπινιάδης, Κώστας Ρούκουνας, Δημήτρης Σέμσης, Παναγιώτης Τούντας, Βασίλης Τσιτσάνης, Στέλλα Χασκίλ, Απόστολος Χατζηχρήστος και Μανώλης Χιώτης. 

Στο δεύτερο μέρος του άρθρου που θα ακολουθήσει σύντομα θα μιλήσουμε για εκείνους που δικαίωσαν με τις καλλιτεχνικές επιλογές τους  το ρεμπέτικο και το έκαναν δημοφιλές στην πλατιά μάζα του κόσμου. Επίσης θα εντοπίσουμε μουσικολογικά στοιχεία του ρεμπέτικου, θα μιλήσουμε για το ρεμπέτικο στην σημερινή εποχή και την σημασία του στην ιστορία της μουσικής αλλά και στην ιστορία εν γένει. Μείνετε συντονισμένοι…