Εικόνα σώματος και διατροφικές διαταραχές

γράφει η Μαρία Σούμπερτ

Η εποχή μας είναι πια η εποχή της εικόνας. Μιας εικόνας που ανταποκρίνεται σε πρότυπα σχετιζόμενα με την αισθητική και όχι την υγεία –όπως παλαιότερα όπου για παράδειγμα ένας πιο παχύς άνθρωπος θεωρούνταν οικονομικά ευκατάστατος ή ακόμα και υγιής. Η αισθητική όμως, όπως έχει σήμερα πια διαμορφωθεί, αλλά και ως «δείκτης επιτυχίας» και «αποδοχής» σε μια κοινωνία που επιθυμεί την ομοιομορφία, οδηγεί συχνά πολλούς γονείς να ξεπερνούν το όριο της φροντίδας μιας υγιούς διατροφής και να την επενδύουν με έντονα αρνητικά συναισθήματα και άγχος –κάτι που ενδεχομένως να επηρεάσει το παιδί ή τα παιδιά. 

Συναντούμε τότε συχνά ανθρώπους που χωρίς να μπορούν να ενταχθούν σε συγκεκριμένες κατηγορίες διατροφικών διαταραχών –χωρίς το βάρος τους να τους καθιστά δυσλειτουργικούς, είτε στην υπερβολική μείωση είτε στην υπερβολική αύξησή του- παλεύουν όμως καθημερινά με την εικόνα τους και την εσωτερική τους κυρίως ανάγκη να αποδεχτούν το σώμα τους ως κάτι δικό τους –ως κάτι που δικαιούνται να το αγαπούν και να το φροντίζουν, αλλά και –ίσως το δυσκολότερο απ’ όλα- να το απολαμβάνουν.
         
Με αφορμή την κυκλοφορία το βιβλίου της Έλενας Χάιντς «Εικόνα σώματος και διατροφικές διαταραχές» (University Studio Press), μιλήσαμε με την κλινική ψυχολόγο και συμπεριφορική ψυχοθεραπεύτρια για τον τρόπο που εγκαθίσταται η εικόνα σώματος στην παιδική και εφηβική ηλικία, αλλά και πώς μπορούμε να προλάβουμε και να αποτρέψουμε πιθανούς κινδύνους.
 
Από την εμπειρία σας πώς εγκαθίστανται οι διατροφικές διαταραχές και σε ποια ηλικία; Είναι χαρακτηριστικό της εφηβείας ή το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας σχέσης με την οικογένεια και τις διατροφικές της συνήθειες;
 
Οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι σπάνιο να εγκαθίστανται από την περίοδο του θηλασμού. Μια αγχώδης για τη «σωστή» διατροφή μητέρα θα μεταφέρει το άγχος στο παιδί, το οποίο άγχος θα συνδεθεί με την ώρα του φαγητού και τη διαχείριση των συναισθημάτων του παιδιού  θα συνδεθεί με το φαγητό. Οι διατροφικές συνήθειες της οικογένειας επηρεάζουν μέσω της μίμησης τη στάση του παιδιού προς τη διατροφή, όπως και η υπερενασχόληση του γονέα με την εμφάνιση και το σωματικό βάρος. Επίσης, όταν το παιδί ζει σε ψυχοπιεστικές συνθήκες (π.χ., βαθμοθηρία, τελειοθηρία, απαιτητικό περιβάλλον, συναισθηματικά στερητικό περιβάλλον), τότε χάριν της ψυχικής επιβίωσης του πρέπει να βρει ένα τομέα όπου θα νιώθει ότι μπορεί να  ασκεί τον έλεγχο. Το σώμα είναι αυτό που όλοι μας μπορούμε να ελέγξουμε απόλυτα ανεξάρτητα από εξωτερικές επιρροές.  Έτσι, καλλιεργεί μια αίσθηση ελέγχου μέσα από τον έλεγχο του βάρους του, γεγονός που μπορεί να συντελέσει σε εκδήλωση ΔΔ.
           
Συνήθως, οι έφηβοι βιώνουν πιο έντονα αυτήν την ανάγκη για έλεγχο και για αυτό παρατηρείται μεγάλο ποσοστό εμφάνισης ΔΔ στην εφηβεία, χωρίς να αποκλείονται και άλλες ηλικιακές ομάδες.
 
Ποια η πιθανότητα να εμφανιστούν διατροφικές διαταραχές σε παιδιά κάτω των δέκα ετών και ποια είναι τα «σημάδια κινδύνου» που πρέπει να προσέξουν οι γονείς;

Δυστυχώς τα ηλικιακά όρια εμφάνισης διατροφικών διαταραχών (Δ.Δ) έχουν υποχωρήσει προς τα κάτω συγκριτικά με τις προηγούμενες γενιές. Τα μέσα δικτύωσης παίζουν καθοριστικό ρόλο προβάλλοντας τα ιδανικά σώματα τα οποία συνδέονται με επιτυχημένους και ευτυχισμένους ανθρώπους! Οπότε ένα παιδί που στην προεφηβεία [πριν τα 12χρ.] ακόμη διαμορφώνει την ταυτότητά του επηρεάζεται άμεσα από τα μηνύματα που δέχεται. Αν συμπέσει η οικογένεια να ασχολείται αρκετά με την εμφάνιση και το σωματικό βάρος και συγχρόνως είναι συναισθηματικά στερητική προς τις ανάγκες του παιδιού,  τότε δυνητικά  διαμορφώνεται το πρώτο υπόβαθρο για την εκδήλωση Δ.Δ.. Οι πρώτες ανησυχητικές ενδείξεις είναι η αλλαγή στάσης προς το φαγητό και το περιβάλλον: τρώει λιγότερο ή περισσότερο, επιλέγει τις τροφές που θα καταναλώσει, αποφεύγει να τρώει παρουσία άλλων, καταφεύγει στην τουαλέτα μετά το φαγητό, υπεργυμνάζεται, κάνει συχνές ερωτήσεις για την εμφάνιση και τα κιλά, αποφεύγει να εκθέσει το σώμα του στη θάλασσα, ντύνεται με τρόπο που να κρύβει το σώμα του, επιζητά επιβεβαίωση για την εμφάνιση του και την αυταξία του, κ.α..
 
Πώς αντιλαμβάνονται οι έφηβοι την εικόνα σώματος και γιατί αποκτά τόση σημασία σε αυτή την ηλικία; Πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν τα παιδιά τους ώστε να αποκτήσουν μεγαλώνοντας μια υγιή εικόνα σώματος;
 
Το σώμα στην εφηβεία λόγω των ορμονικών αλλαγών αντιμετωπίζεται από τον έφηβο ως κάτι που γίνεται «ο γνωστός άγνωστος». Αυτό που μέχρι χθες φιλοξενούσε τον εαυτό αλλάζει και γίνεται λόγος συστολής εξαιτίας των αλλαγών στην εμφάνιση. Συγχρόνως, γίνεται το μέσο κοινωνικοποίησης και αποδοχής/απόρριψης από την ομάδα, η οποία αποκτά περισσότερη επιρροή από την οικογένεια στο στάδιο της εφηβείας. Ο βαθμός επένδυσης στην εμφάνιση και η σύνδεση της με την εικόνα του εαυτού (δηλ., όσο πιο αποδεκτός νιώθω λόγω εμφάνισης, τόσο περισσότερο αξίζω ως άνθρωπος) γίνεται ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο ο έφηβος κτίζει την αίσθηση ή μη της αξίας του και κατά συνέπεια την εμπιστοσύνη στον εαυτό του. Οι γονείς οφείλουν να στηρίξουν με την αποφυγή σχολίων γύρω από την εμφάνιση, κυρίως των αρνητικών. Αλλά και τα θετικά σχόλια δεν πρέπει να είναι υπερβολικά γιατί θα προκαλέσουν δυσπιστία στον έφηβο ή μπορεί να ενισχύσουν την περαιτέρω προσπάθεια απώλειας κιλών (κυρίως για την ανορεξία). Οι συστάσεις για τον τρόπο διατροφής πρέπει να είναι διακριτικές, εκτός και αν διαπιστωμένα υπάρχει ΔΔ, οπότε πρέπει να παρωθήσουν για βοήθεια από ειδικό.
           
Γενικά, η στάση που υιοθετεί ένας γονιός προς τη διατροφή και την εμφάνιση επηρεάζει πολύ την στάση που θα υιοθετήσει το παιδί προς το σώμα του! Μια στάση από τον γονιό όπου τονίζεται η αγάπη και η αποδοχή του παιδιού άνευ όρων είναι το ζητούμενο!
 
Πώς διαστρεβλώνουν την εικόνα αυτή οι διατροφικές διαταραχές και πώς μπορεί να επαναφέρει κανείς μια πιο «υγιή οπτική»;
 
Οι ΔΔ δε διαστρεβλώνουν την εικόνα σώματος, αλλά συνυπάρχουν με τη διαστρέβλωση της εικόνας σώματος. Σε ένα επίπεδο, το ανικανοποίητο από την εμφάνιση επηρεάζει και συντηρεί τη ΔΔ. Η συνδρομή θεραπείας από εξειδικευμένους θεραπευτές είναι η μόνη οδός βοήθειας για τις ΔΔ  και τη βελτίωση της εικόνας του σώματος. Γιατί και τα δύο είναι πολυπαραγοντικά φαινόμενα που εμπλέκουν πολλά στοιχεία από το ατομικό ιστορικό του παιδιού και της οικογένειας.
 
Στο βιβλίο σας «Εικόνα σώματος και διατροφικές διαταραχές» προτείνετε μια θεραπευτική προσέγγιση με συγκεκριμένα βήματα. Την προσέγγιση αυτή την προτείνετε ως μέρος μιας ευρύτερης ψυχοθεραπευτικής σχέσης είτε ως εξειδικευμένη πρακτική σε περιπτώσεις ξεκάθαρου αιτήματος αντιμετώπισης της διατροφικής διαταραχής;
 
Οι προτεινόμενες ασκήσεις μπορούν να εφαρμοσθούν και σε περιπτώσεις όπου χωρίς να υπάρχει αίτημα ΔΔ παρατηρείται αρνητική εικόνα για το σώμα. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει ΔΔ τότε σαφώς επιβάλλεται να εντάξουμε στη θεραπεία και τη βελτίωση της εικόνας για το σώμα.
 
Εκτός από τις διατροφικές διαταραχές, υπάρχουν άλλες ψυχοπαθολογίες στις οποίες εμφανίζεται αλλοιωμένη η εικόνα σώματος;

​Η διαταραγμένη εικόνα σώματος συναντάται και στη σωματοδυσμορφοβία (μόνιμο ανικανοποίητο από την εμφάνιση, αλλοιωμένη οπτική  σημείων του σώματος, αρνητική επικέντρωση και απόρριψη σωματικού  σημείου), στη σωματοποιητική διαταραχή και στη παχυσαρκία, η οποία είναι μια ασθένεια διακριτή από τις ΔΔ.

Έλενα Χάιντς
ΕΙΚΟΝΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Ένας οδηγός για θεραπευτές
Εκδόσεις University Studio Press
ISBN : 978-960-12-2440-4
Τιμή : 11,00 €