Η ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠ/ΣΗ & ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΩΣ ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ & ΜΑΘΗΣΙΑΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΚΑΘΕ ΠΑΙΔΙΟΥ ΑΛΛΑ & ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

της Μαρίας Σούμπερτ

Η παιδεία είναι το αγαθό εκείνο που θα επιτρέψει στους ανθρώπους να καλλιεργήσουν συνειδήσεις, να αναπτύξουν την αλληλεγγύη, την ισότητα, να καταπολεμήσουν τις διακρίσεις και να αναπτυχθούν κοινωνικά, πολιτισμικά και οικονομικά. Και παρ’ ότι θεωρούμε στη χώρα μας σχεδόν αυτονόητο δικαίωμα την παροχή εκπαίδευσης στα παιδιά μας, συχνά αντιλαμβανόμαστε πως ακόμα και τώρα η εκπαίδευση ως φορέας παιδείας δεν θεωρείται απαραίτητος στην προσχολική ηλικία. Το νηπιαγωγείο και ο παιδικός σταθμός δεν θεωρούνται ακόμα υποχρεωτικής «φοίτησης». Ο παιδικός σταθμός αντιμετωπίζεται συνήθως ως «πάρκινγκ» παιδιών, ώστε να καλυφθούν οι εργασιακές υποχρεώσεις των γονέων –τα μόρια άλλωστε εγγραφής μειώνονται δραστικά όταν ένας γονιός είναι άνεργος. Στις οδηγίες αιτήσεων μάλιστα αναγράφεται πως η ανεργία έστω και ενός γονέα είναι και λόγος αποκλεισμού από τον παιδικό σταθμό.

Αυτό που το κράτος –ανεξαρτήτου κυβέρνησης- επιλέγει να αγνοεί, είναι η ανάγκη των παιδιών προσχολικής ηλικίας να βρίσκονται με παιδιά της ηλικίας τους. Αδιαφορεί για την σημασία ανάπτυξης ενός προγράμματος κοινωνικοποίησης και ένταξης σε μικρές ομάδες, αλλά και δημιουργίας μίας ρουτίνας ξέχωρης από την ρουτίνα των γονέων μέσα στο σπίτι. Τα παιδιά των τριών ετών είναι σε θέση να πηγαίνουν και στην κυριολεξία έχουν ανάγκη τον παιδικό σταθμό.

Αυτό λέει η μικρή προσωπική μου εμπειρία. Θέλησα όμως να μάθω περισσότερα και για αυτό το λόγο απευθύνθηκα στον ΟΜΕΡ, τον παλαιότερο και o μεγαλύτερο σε αριθμό Εθνικών Επιτροπών (περισσότερες από 70 χώρες) μη κυβερνητικό οργανισμό στον κόσμο για την προσχολική εκπαίδευση, με ειδικό συμβουλευτικό καθεστώς στα Ηνωμένα Έθνη και στην UNESCO. Μίλησα με τον Περιφερειακό Αντιπρόεδρο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Προσχολικής Αγωγής (ΟΜΕΡ) για την Ευρώπη Νεκτάριο Στελλάκη και εκείνος ανταποκρίθηκε.
 
«Τις δύο τελευταίες δεκαετίες ένας τεράστιος όγκος ερευνητικών δεδομένων από ποικίλα επιστημονικά πεδία (π.χ. ψυχολογία, νευροεπιστήμες, κοινωνιολογία, οικονομία) έχουν δείξει πως η πρώτη παιδική ηλικία (προγεννητική περίοδος – οκτώ ετών) δεν είναι απλώς μια ξεχωριστή περίοδος στην ανάπτυξη του ανθρώπου, αλλά μια περίοδος που κρίνεται η πορεία της ανάπτυξης του και της ένταξής του στο κοινωνικό περιβάλλον. Οι ποικίλοι τομείς ανάπτυξης (πχ. σωματικός – κινητικός, κοινωνικοσυναισθηματικός, γνωστικός, γλωσσικός) «συνδιαλέγονται» με βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες και «υφαίνουν» τη βάση πάνω στην οποία το παιδί θα οικοδομήσει την πορεία του. Αυτό που συμβαίνει κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού (αναφερόμαστε συχνά στις 1000 πρώτες μέρες της ζωής) φαίνεται να είναι τόσο καθοριστικής και θεμελιώδους σημασίας όχι μόνο για την ατομική πορεία κάθε παιδιού ή της οικογένειάς τους αλλά για το σύνολο της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό για πρώτη φορά η Προσχολική Εκπαίδευση και  Φροντίδα συμπεριλήφθηκε στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Σεπτέμβριος 2015) και τέθηκε ως στόχος για όλα τα κράτη μέλη να εξασφαλίσουν «ότι όλα τα κορίτσια και αγόρια θα έχουν πρόσβαση σε ποιοτική προσχολική ανάπτυξη, φροντίδα και εκπαίδευση, έτσι ώστε να είναι έτοιμα για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση» (Στόχος 4.2).
 
Η υλοποίηση του στόχου αυτού, της εξασφάλισης υψηλής ποιότητας προσχολικής εκπαίδευσης σε όλα τα παιδιά, δε μπορεί παρά να θεωρηθεί ως προϋπόθεση για την υλοποίηση όλων των άλλων δικαιωμάτων των παιδιών και των οικογενειών τους καθώς της οικοδόμησης μιας ειρηνικής, δίκαιης και δημοκρατικής κοινωνίας.
 
Παρ’ όλα αυτά λόγω της φτώχειας, των ποικίλων διακρίσεων και ανισοτήτων και των πολιτικών μείωσης των επενδύσεων σε κοινωνικά και εκπαιδευτικά προγράμματα πολλά παιδιά δεν έχουν πρόσβαση σε προγράμματα Προσχολικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας (ΠΕΦ). Αυτό σημαίνει πως η προσχολική εκπαίδευση αντί για δικαίωμα όλων των παιδιών, σε πολλές περιπτώσεις είναι προνόμιο μόνο μερικών παιδιών και μάλιστα παιδιών που μεγαλώνουν σε προνομιούχα περιβάλλοντα. Είναι γεγονός ότι η ανεπαρκής επένδυση σε πολλές χώρες έχει οδηγήσει σε κοινωνική αδικία, διακρίσεις στην πρόσβαση, υπηρεσίες χαμηλής ποιότητας και μειωμένη βιωσιμότητα των πολιτικών, με αποτέλεσμα σοβαρές συνέπειες για τη σημερινή και τη μελλοντική ζωή των παιδιών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο General CommentNo. 19 (OHE, 2016) ορίζει μετ’ επιτάσεως ότι τα κράτη πρέπει να εκπληρώνουν τις δημοσιονομικές τους υποχρεώσεις έτσι ώστε να εξασφαλίζουν την τήρηση των δικαιωμάτων του παιδιού.
 
Για τους λόγους αυτούς η Παγκόσμια Οργάνωση Προσχολικής Αγωγής (OMEP) έκανε έκκληση (2017) στις κυβερνήσεις να συμμορφωθούν με τις οικονομικές δεσμεύσεις που σχετίζονται με την ανάπτυξη και τη βιωσιμότητα της ΠΕΦ, εξασφαλίζοντας επειγόντως τα παρακάτω:
- αύξηση των δημοσίων δαπανών με προτεραιότητα στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα ώστε να εξασφαλιστεί δωρεάν και δημόσια ποιοτική προσχολική εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά
- ιδιαίτερη μέριμνα στην ποιοτική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών
- εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για την ισότητα και την ποιότητα στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, σε βαθμό που να εγγυάται την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των λιγότερο προνομιούχων ομάδων ή περιοχών. 
 
Ας ελπίσουμε ότι οι προτάσεις αυτές θα σταθούν αφορμή για την ανάπτυξη ενός ουσιαστικού διαλόγου για τη βελτίωση της προσχολικής εκπαίδευσης στη χώρα μας, ιδίως τη χρονική αυτή περίοδο που οι προκλήσεις είναι πολλές, σημαντικές κι έντονες και η ανταπόκρισή μας σε αυτές θα κρίνει το μέλλον του τόπου μας… κυριολεκτικά, αφού οι τωρινές μας αποφάσεις έχουν να κάνουν με αυτούς που θα δουν το μέλλον που εμείς δε θα δούμε».
 
Ο Νεκτάριος Στελλάκης είναι Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών και Περιφερειακός Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Προσχολικής Αγωγής (ΟΜΕΡ) για την Ευρώπη.
​

Νεκτάριος Στελλάκης - Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Πατρών και Περιφερειακός Αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Προσχολικής Αγωγής (ΟΜΕΡ) για την Ευρώπη.