Ιωάννα Καρυστιάνη «Ψιλά γράμματα» κριτική βιβλίου

γράφει ο Χρίστος Παπαγεωργίου
Πηγή: Diastixo.gr

Το διακύβευμα το οποίο πρέπει να ξεκλειδώσει μια πεζογράφος του ύψους της Ιωάννας Καρυστιάνη στο παρόν μυθιστόρημα διαχέεται σε τρεις άξονες, σε τρεις πυλώνες, σε τρεις υποθηκεύσεις, οι οποίες εξελίσσονται με τρόπο θα έλεγε κανείς άκρως παραμυθιακό. Κατ’ αρχάς, πρέπει να διαχειριστεί έναν αντιήρωα, έναν αντιλογοτεχνικό πρωταγωνιστή, ο οποίος και δεν παρέχει εφόδια με τα οποία θα μπορούσε η ιστορία του να γίνει ολιστική, ο οποίος παραμένει άκαμπτος, χωρίς δηλαδή ολοκληρωτικές μεταμορφώσεις, που θα βοηθούσαν στην πληρέστερη απεικόνισή του.

Στη συνέχεια, η συγγραφέας οφείλει να διαχειριστεί τη νοσταλγία, τις μνήμες και τις αναμνήσεις, να θρηνήσει τον θάνατο των γονιών της, να καταφύγει στον τόπο καταγωγής τους και, εν πολλοίς, να επιπλεύσει με μια βάρκα και ένα κουπί εν μέσω σφοδρής θαλασσοταραχής. Τρίτον, οφείλει να κρατήσει ζωντανό το εύρημα της χαμένης, από το βράδυ της 17ης Νοέμβρη, τη βραδιά του Πολυτεχνείου, κοπέλας, την οποία ο ήρωας, με τη συνδρομή της αφηγήτριας, αναζητά σε ολόκληρο το βιβλίο, χωρίς φυσικά να την εντοπίσει. 

Καμιά άλλη γυναίκα, η οποία μπαίνει στη ζωή του, δεν στέκεται ικανή να αντικαταστήσει αυτή την οπτασία, που διαδηλώνει για «Ελευθερία», που έχασε το σκουφί της μέσα στο πανδαιμόνιο και τον πανικό, και που χαράκτηκε για πάντα στην ψυχή και το μυαλό ενός ανθρώπου, που ζει λαθραία, εργάζεται μηχανικά, ταξιδεύει νοσταλγικά, επισκέπτεται ψυχολόγους φυσικά και τελικώς θρηνεί απελπισμένα, σε μια προσπάθεια, τόσο μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως και σε εκείνο το εργασιακό, να μην προκαλεί, να μην προσβάλλει κανέναν, να μη γίνεται είδηση για τους συναδέλφους του. Πράγμα που τελικά δεν επιτυγχάνει, καθώς απ’ την αντίθετη πλευρά, από εκείνη της μοναξιάς και της μοναχικότητας, της βιωμένης θλίψης, της απόρριψης προτάσεων διασκέδασης και ψυχαγωγίας, και τέλος, της υψηλής σχέσης με ό,τι η σύγχρονη ζωή απροειδοποίητα εισάγει, γίνεται θέμα συζήτησης.

Ο Μιχάλης Τσιούλης, ένας άνθρωπος με αρκετά ιδιάζοντα προσόντα και παράλληλα με εντελώς φοβική κοινωνικά προσωπικότητα, με εξάρσεις και υφέσεις στην πολυτάραχη ζωή του, με τοποθετημένη στην πρίζα την πλατφόρμα της ψυχολογικής του έντασης, καθόλου όμως περίπλοκος ή πολυτάλαντος, πάντως υπεύθυνος και συνεπής, θα περάσει στην Ιστορία της Λογοτεχνίας ως πρότυπο ατόμου που είδε την αφύπνιση της προσωπικής του υπόστασης σαν μοχλό αμφισβήτησης οποιουδήποτε κοσμικού και θεσμικού, και επιπλέον κανονιστικού και πολιτικού, προκλητικού και αμφίσημου ιστορικού γίγνεσθαι.

Το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη είναι αληθινά όχι μόνο σημαντικό, όχι μόνο συγκλονιστικό, όχι μόνο συναρπαστικό, αλλά πολύ περισσότερο, εντελώς υποβλητικό, καθώς η ίδια, καθ’ όλη την εξέλιξη του μύθου, συμπεριφέρεται όχι απλώς σαν συγγραφέας, αλλά ως σκηνοθέτιδα. Πράγματι, ο Μιχάλης Τσιούλης βρίσκεται εν μέσω γονέων, συναδέλφων του δασκάλου πατέρα, του αδελφού του, των γυναικών που εισέρχονται στη δύσμοιρη ζωή του, συναδέλφων στη δουλειά, του αδικοχαμένου θείου του, αντάρτη του Δημοκρατικού Στρατού, γειτόνων και νονών, τέλος, καφετζήδων, που επέστρεψαν από την Τασμανία και αφηγούνται υπερπολύτιμες πληροφορίες.

​Η Ιωάννα Καρυστιάνη παίρνει πλάνα σε μικρά καλοδουλεμένα κεφάλαια από όλους αυτούς, οι οποίοι και περιβάλλουν έναν ήρωα (θα το ξαναπώ) ο οποίος δεν διαθέτει ούτε τη γοητεία, ούτε τη λογοτεχνική αύρα και εκδοχή ώστε να θεωρηθεί ενδιαφέρων και εμβληματικός. Το αντίθετο, τόσο η καθημερινότητά του, όσο επίσης και η ισοπεδωμένη ρεαλιστική διαδρομή, ωθεί τον αναγνώστη ώστε να τον διαβάσει ως ένα ανθρώπινο είδος, το οποίο και ευδοκιμεί, όχι μόνο τώρα τελευταία αλλά από πολύ καιρό παλιότερα. Άρα, η απόφαση της μυθιστοριογράφου να επιλέξει ένα τέτοιο πρόσωπο, μια τέτοια πεζογραφική περσόνα ως κυρίαρχη σε ένα σύγχρονο παραμύθι ασφαλώς και μας προδιαθέτει για μια επαφή με ένα κείμενο, το οποίο προσδοκά να πετύχει κάτι το αντισυμβατικό, κάτι το πιο ταπεινό ως προς την κατασκευή του, κάτι το δύσμορφο ως προς την εικόνα του, τέλος, κάτι πιο επώδυνο ως προς την εξιχνίασή του, τον αναγνωστικό τεμαχισμό, τη δηκτική αξιοπρέπειά του και την εναρμονισμένη και μοιραία του πορεία, κυρίως όσον αφορά τις γνώσεις του γύρω από τα αεροπλάνα.

Θα ολοκληρώσω αυτό το κείμενο για το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη με την παρατήρηση πως δεν είναι η πρώτη φορά που η ίδια βάζει έναν θάνατο στην αρχή της αφήγησης, δηλαδή ως ένα «χρονικό προαναγγελθέντος θανάτου». Πράγματι, ο πατέρας ξεψυχά ύστερα από μια μεγάλη βόλτα με το αυτοκίνητο, που οδηγεί ο γιος του ο Μιχάλης, και στη συνέχεια, με τη μέθοδο φλας μπακ, γινόμαστε κοινωνοί της ζωής του, τόσο οικογενειακά όσο και με τους φίλους του. Και βέβαια, όταν ο θάνατος, κάπου στη μέση του έργου, έρχεται φυσιολογικά, αφήνοντας στον ήρωα μια πικρή γεύση λύπης αλλά και απόγνωσης, παρακολουθούμε τη βίωσή του μετά από αυτόν. Ενώ η κηδεία του πατέρα, μαζί με τις τελευταίες στιγμές της μητέρας του στο νοσοκομείο, και η επίσκεψή του στην Κρήτη, προκειμένου να βρεθεί στα ιερά χώματα της καταγωγής της, κυριολεκτικώς απογειώνουν μια παράθεση ούτως ή άλλως εξαιρετική, ούτως ή άλλως πρόθυμη να κλείσει οποιαδήποτε οπή δημιουργείται στον λήπτη, στην αναγνωστική και στην υπαρξιακή του καμπή και, εν κατακλείδι, στην ανιδιοτελή συνεισφορά της σε έναν τομέα του λόγου, όπου το συναίσθημα αποτελεί κολόνα αποδοχής και απρόσμενης ώσμωσης.

Ψιλά γράμματα
Ιωάννα Καρυστιάνη
Εκδόσεις Καστανιώτη
​
σ. 320
ISBN: 978-960-03-7069-0
Τιμή: 18,00€

---

Ο Χρίστος Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας.
Άλλα κείμενα:
Περιττά κιλά
Κώστας Ακρίβος: «Ανδρωμάχη»
Ανδρέας Νικολακόπουλος: «Σάλτος»
Χρήστος Χαρτοματσίδης: «Hellga και Hellena»

---

*Αναδημοσίευση άρθρου στο πλαίσιο της συνεργασίας του Θεαθήναι με το Diastixo.gr