ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΡΟΛΩΝ

της Μαρίας Σούμπερτ

Από την αρχαία Ελλάδα και τις διονυσιακές γιορτές, στα ρωμαϊκά σατουρνάλια (όπου οι δούλοι δεν τιμωρούνται και δεν ξεχωρίζουν οι πλούσιοι από τους φτωχούς) και τα λουπερκάλια (γιορτή για τη γονιμότητα) μέχρι τις σύγχρονες παραδόσεις για τις Απόκριες, τα βασικά χαρακτηριστικά του μασκαρέματος, της ελεύθερης κατανάλωσης κρέατος και κρασιού, της ελευθεριάζουσας διάθεσης αλλά και της γενικότερης απελευθέρωσης από τους κοινωνικούς φραγμούς, παραμένουν κοινά.

Τι είναι όμως αυτό μέσα μας που μας επιτρέπει να κάνουμε «τρέλες», να χορεύουμε ντυμένοι προβιές και κουδούνια ή ντυμένοι μπανάνες και ανανάδες; Τι είναι αυτό που «απαιτεί» το ξέφρενο γλέντι; 

Οι Απόκριες αν τις δούμε από την τελετουργική τους πλευρά είναι η ξέφρενη εκείνη περίοδος που θα μας γεμίσει τόσο, ώστε να μπορούμε να αντέξουμε τις σαράντα ημέρες νηστείας που κορυφώνονται την Μεγάλη Εβδομάδα. Η παράδοση αυτή φυσικά και σχετίζεται με τη θρησκεία και την χριστιανική θρησκευτική ταυτότητα, παρ’ ότι πλέον απευθύνεται σε όλο τον κόσμο –χριστιανούς και μη. Ταυτόχρονα είναι η περίοδος εκείνη που μας επιτρέπει να ξεφαντώσουμε χωρίς να στιγματιστούμε –μπορούμε να είμαστε όλο το χρόνο κόσμιοι και να κοινωνικά αποδεκτοί ακριβώς επειδή υπάρχει μια συγκεκριμένη περίοδος στην οποία κανείς δεν θα μας κατακρίνει επειδή κυκλοφορούμε ντυμένοι τουαλέτες, είτε επειδή τραγουδάμε και χορεύουμε στο δρόμο κραδαίνοντας πλαστικά ρόπαλα.

Ίσως λοιπόν οι Απόκριες να είναι η εποχή εκείνη για τους ενήλικες που μπορούν επιτέλους να ξεδώσουν, αδιαφορώντας για το «τι λέει ο κόσμος» -κάτι που δυστυχώς δεν έχει μπορέσει ακόμα να αποβάλλει η ελληνική κοινωνία. Για τα παιδιά όμως είναι κάτι παραπάνω. Είναι η εποχή εκείνη που τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα. Όχι με τη μορφή δώρων, όπως στα Χριστούγεννα, αλλά με τη μορφή ρόλων. Και ενώ πολλά παιδιά πλέον –κυρίως με την εισαγωγή ξένων εταιριών ρούχων που έχουν στις κρεμάστρες τους όλη τη διάρκεια του χρόνου στολές για παιδιά- μπορούν ανά πάσα ώρα και στιγμή να ντυθούν πριγκίπισσες, σούπερ ηρωίδες, μάγοι και μάγισσες, πιτζαμοήρωες και ξέρω κι εγώ τι άλλο, υπάρχουν και τα παιδιά εκείνα που χρειάζεται να έρθουν οι Απόκριες για να τους επιτραπεί αυτό το παιχνίδι ρόλων.

«Γιατί τα παιδιά αποζητούν από πολύ μικρά να παίξουν κάποιο ρόλο -από ήρωα ή ηρωίδα ενός παραμυθιού μέχρι την ταμία ενός σούπερ μάρκετ κι εσύ να κάνεις την πελάτισσα; Εύκολα θα πει κανείς γιατί τα ευχαριστεί! Τι ακριβώς όμως είναι αυτό, ποια σωματική και συναισθηματική λειτουργία είναι αυτή που τα ικανοποιεί τόσο και θέλουν συνεχώς να «μπαίνουν στα παπούτσια κάποιου άλλου», ακόμα και της μαμάς τους…», αναρωτιέται και η κοινωνιολόγος και δραματοθεραπεύτρια Ανδρονίκη Νικολακάκη.

Και συνεχίζει: «Τα παιδιά παίζοντας παιχνίδια ρόλων δοκιμάζουν τα όρια τους σε όλα τα επίπεδα μέσα σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Αλλάζουν τον τρόπο που κινούνται, που μιλούν, που ντύνονται, αναπτύσσουν την φαντασία τους. Ανακαλύπτουν ικανότητες επικοινωνιακές, μαθαίνουν να επιλύουν συγκρούσεις, να αντιπαρατίθενται, να εκφράζουν το συναίσθημά τους. Ακόμα και αν αυτό τους δυσκολεύει αρχικά θα χρησιμοποιήσουν πολύ σοφά και χωρίς καν να το καταλάβουν κάτι που στην Δραματοθεραπεία εκμεταλλευόμαστε αρκετά: την θεωρία της μεταφοράς και της αισθητικής απόστασης. Σαν να είναι αυτός ή αυτή… Δεν είναι εκείνα που λυπούνται, φοβούνται, θυμώνουν, αλλά το μωρό τους ή η κακιά μητριά ή ένας ιππότης που έχασε την μάχη. Επίσης αποκτώντας την εμπειρία του να μπαίνουν στη θέση κάποιου άλλου, ουσιαστικά τους διδάσκει έμμεσα την «ενσυναίσθηση», τη δυνατότητα δηλαδή να κατανοούν τον άλλο. Και μάλιστα να τον κατανοούν όχι ως απλός θεατής αλλά να ζουν και να βρίσκονται στη συναισθηματική κατάσταση αυτού του άλλου».

Φυσικά μου έρχεται στο νου ένα πραγματικό και πολύ καθημερινό γεγονός. Εχθές το πρωί και εν μέσω ίωσης, η κόρη μου σηκώθηκε, ντύθηκε Μπελ –από την Πεντάμορφη και το Τέρας- και ενώ έβλεπε Σταχτοπούτα στο dvd, πήρε ένα πατσαβούρι, το έβρεξε στο μπάνιο και άρχισε να τρίβει τα πατώματα. Όταν μάλιστα την παρακάλεσα μετά να στεγνώσει όπου έχει κάνει νερά για να μην φάμε καμία τούμπα, η απάντησή της ήταν «Μάλιστα, μητέρα». Και ενώ ήθελα να γελάσω πάρα πολύ εκείνη την ώρα, κρατήθηκα, γιατί για εκείνην η στιγμή ήταν πολύ σοβαρή. Βίωνε συναισθηματικά όλη τη δυσκολία της Σταχτοπούτας και το μακρύ φόρεμα που είχε ήδη φορέσει της επέτρεπε να μπει ακόμα περισσότερο στο ρόλο.
Το παιχνίδι των ρόλων είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά. Είτε επεξεργάζονται και αναπτύσσουν ρόλους που ήδη παίζουν στη ζωή τους –συμβολικά μιλώντας πάντα-, είτε ανακαλύπτουν νέους ρόλους που θα μπορούσαν να παίξουν.

Η Ανδρονίκη Νικολακάκη μας λέει: «Μέσα από τα παιχνίδια ρόλων, λοιπόν, αναμφισβήτητα το παιδί ανακαλύπτει τον ίδιο του τον εαυτό, αναπτύσσεται η δημιουργικότητά του και η φαντασία του, η ικανότητα του να επικοινωνεί, να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του αλλά και των άλλων και να μπορεί να τα εκφράζει. Δημιουργεί εμπειρίες και ουσιαστικά αναπτύσσεται η προσωπικότητά του, ωριμάζει. Ένα παιδί που του έχει επιτραπεί να εξερευνήσει μέσα από παιχνίδια ρόλων αυτό το φάσμα των εμπειριών, μεγαλώνοντας είναι περισσότερο πιθανό να διαδραματίσει υγιώς τους επόμενους ρόλους στην ενήλικη ζωή του, αυτούς του/της συντρόφου, της μητέρας ή του πατέρα, του εργαζόμενου/ης και άλλων».

Όπως αναφέρει ένας από τους κορυφαίους δραματοθεραπευτές και επικεφαλής στο τμήμα της Δραματοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο Robert Lady, οι άνθρωποι δεν είναι παρά το σύνολο των ρόλων που παίζουν ή όπως αναφέρει ο Έρμαν Έσσε στον «Λύκο της στέππας» ‘Ο άνθρωπος είναι ένα κρεμμύδι αποτελούμενο από χιλιάδες κομμάτια, ένα πλεκτό από πολλά νήματα’. Όταν λοιπόν συναντούμε κάποιον στην ψυχοθεραπεία, τις περισσότερες φορές αυτό που δυσλειτουργεί είναι το φυσικό πέρασμα από τον έναν ρόλο στον άλλο, ανάλογα τις περιστάσεις και τα περιβάλλοντα. Συχνά οι άνθρωποι εγκλωβίζονται σε έναν ρόλο και δεν μπορούν να λειτουργήσουν έξω από αυτόν, με αποτέλεσμα η καθημερινότητά τους να δυσλειτουργεί. Και στη δραματοθεραπεία εν τέλει θα επιδιώξουμε αυτή την αναπλήρωση των χαμένων ή παγωμένων ρόλων.
Ίσως λοιπόν, αν τα παιδιά μπορούν καθ’ όλη τη χρονιά να πειραματίζονται με διάφορους ρόλους και στολές, ή έστω τις Απόκριες αν δεν μπορεί η ίδια η οικογένεια να το υποστηρίξει, ίσως τότε να μεγαλώσουν λιγότεροι ενήλικες με παγιωμένους και αμετακίνητους ρόλους.

Προς το παρόν παρακολουθώ την κόρη μου. Είναι και πάλι ντυμένη Μπελ. Μόνο που τώρα τραγουδάει το τραγούδι της Μητέρας Γκόθελ από τα «Μαλλιά Κουβάρια»,

‘Ναι γι' αυτό δεν έπρεπε να βγεις.
Όλο αυτό το φλερτ μεσ' το μυαλό σου
Σαφώς δείχνει πως είσαι λίγο αφελής.
Πες μου την αλήθεια τί σου βρίσκει;
Για κοιτάξου και άλλαξε μυαλά.
Βρε χαζούλα, έλα στη μανούλα, ξέρει...’

Σήμερα λοιπόν δεν παίζει την καταφρονεμένη και καταπιεσμένη κόρη. Σήμερα παίζει την κακιά μητριά. Και περνάει υπέροχα.