ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΘΕΑ

του Χρήστου Σούτου

Σαν σήμερα πριν από 25 χρόνια έφυγε από τη ζωή η Μελίνα Μερκούρη. Πραγματικά όσο και αν ψάξεις να βρεις μια λέξη, μια φράση που να μπορεί να αποτυπώσει σε όλο του το εύρος το μέγεθος αυτής της προσωπικότητας, δύσκολα θα καταλήξεις σε κάτι διαφορετικό από τον σημερινό μας τίτλο. Η Μελίνα όλων των Ελλήνων, η γυναίκα Υπουργός Πολιτισμού, η απόλυτη σταρ του κινηματογράφου, η γοητευτική ηθοποιός με την ιδιαίτερη χροιά στη φωνή της άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της σε όποιον τομέα της κοινωνικής ή καλλιτεχνικής ζωής και αν ασχολήθηκε. Η παράθεση βιογραφικών στοιχείων δεν είναι το ζητούμενο. Για την ακρίβεια το να μπεις στη διαδικασία να γράψεις ένα ακόμη άρθρο καταγραφής καλλιτεχνικών επιτυχιών, πολιτικών παρεμβάσεων και αγώνων δεν νομίζω ότι θα προσφέρει κάτι παραπάνω σε αυτά που ήδη, οι περισσότεροι από εσάς, γνωρίζετε γι΄αυτήν τη χαρισματική από όλες τις πλευρές προσωπικότητα. Αυτό που έχει αξία είναι να δούμε σήμερα, 25 ολόκληρα χρόνια μετά το φευγιό της από τον μάταιο τούτο κόσμο, το σημάδι της στην καθημερινότητα μας, στη ζωή μας, στην πολιτιστική μας κληρονομιά.

Μελίνα Μερκούρη λοιπόν. Η γυναίκα που γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1920 σε μια άκρως πολιτική οικογένεια ήταν σχεδόν δεδομένο ότι κάποια στιγμή ο δρόμος της θα την έβγαζε και εκεί. Ευτυχώς για όλους εμάς η κόρη του Σταμάτη Μερκούρη που διετέλεσε βουλευτής και Υπουργός, η εγγονή του επί πολλά έτη Δημάρχου Αθηναίων Σπυρίδωνα Μερκούρη, αφού έγραψε με χρυσά γράμματα το όνομα της στην ιστορία του Κινηματογράφου, μεταπήδησε στην πολιτική προσφέροντας με αποφασιστικό τρόπο στη διάδοση του Ελληνικού Πολιτισμού και στη διάσωση σημαντικών μνημείων στην Πατρίδα μας. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν η μόνη Υπουργός των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου που "επιβίωσε" και των 16 ανασχηματισμών που ο ίδιος έκανε ως Πρωθυπουργός και έμεινε στη θέση της Υπουργού Πολιτισμού από το 1981 έως το 1989, αλλά και από το 1993, χρονιά στην όποια το ΠΑ.ΣΟ.Κ επέστρεψε στην εξουσία, μέχρι και το θάνατο της ένα χρόνο αργότερα. 

Η " Στέλλα" , η οποία ήταν και η μοναδική ταινία που έκανε με Έλληνες παραγωγούς, την καθιέρωσε ως πρωταγωνίστρια του Κινηματογράφου, τέχνη την οποία υπηρέτησε πιστά και της χάρισε τις μεγαλύτερες διακρίσεις. Μπορεί να έχασε το βραβείο για την εν λόγω ταινία στις Κάννες, αλλά με την ερμηνεία της " υποχρέωσε" την Isa Miranda, τεράστια σταρ της Ιταλίας και μέλος της επιτροπής, να της δώσει ειδικό βραβείο με το όνομα της, το Isa Miranda award. Το φιλμ "Ποτέ την Κυριακή" την έκανε ακόμα περισσότερο γνωστή φθάνοντας μέχρι την υποψηφιότητα για Όσκαρ, το οποίο έχασε από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Βραβείο πρώτης γυναικείας ερμηνείας στις Κάννες, τρεις υποψηφιότητες για Χρυσή Σφαίρα, άλλες δύο στα BAFTA, συνθέτουν μια διεθνή καριέρα πολύ μακριά από τα στάνταρ των ηθοποιών της χώρας μας. Σημαντική και η θεατρική της διαδρομή, αλλά και οι ερμηνείες της σε έργα των μεγαλύτερων Ελλήνων συνθετών. Έδωσε τη φωνή της σε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη, του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου μέχρι και του Βασίλη Τσιτσάνη αποδεικνύοντας την τεράστια γκάμα που διέθετε. 

Η αντίσταση της κατά της Χούντας αποτέλεσε έμπνευση για τον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό και η ίδια ανακηρύχθηκε Σύμβολο κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Κυνηγήθηκε λυσσαλέα από το καθεστώς παρόλο που βρισκόταν στο εξωτερικό. Έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον της στη Γένοβα, η οποία από τυχαία ανακάλυψη του βομβιστικού μηχανισμού δεν αποδείχθηκε μοιραία, ενώ η οργανωμένη επίθεση εναντίον της σε ομιλία στο Τορίνο αποτράπηκε χάρη στην αντίδραση των Ιταλών Κομμουνιστών που έγιναν ασπίδα προστασίας της απέναντι στους φασίστες.Η επιστροφή της στην Πατρίδα μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας την φέρνει στην πρώτη γραμμή των πολιτικών εξελίξεων, αφού αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος του ΠΑ.ΣΟ.Κ όντας από την πρώτη στιγμή δίπλα στον ηγέτη του Ανδρέα Παπανδρέου. Βουλευτής βγήκε πρώτη φορά το 1977. Με την άνοδο του Κινήματος στην εξουσία της δόθηκε το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο επί των ημερών της πραγματικά ήταν καταλυτικός φορέας

Αξίζει να αναφέρουμε τα πιο σημαντικά από τα έργα της για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε γιατί της χρωστάμε, ακόμα και τώρα που μιλάμε, πολλά από αυτά που απολαμβάνουμε τόσο εμείς όσο και επόμενες γενιές. Επί των ημερών της άρχισε η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια αναστήλωσης των μνημείων στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Ξεκίνησε πρώτη εκείνη την εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων Μαρμάρων του Παρθενώνα από τον Εγγλέζο Έλγιν, που παρανόμως ακόμα και τώρα παραμένουν στις προθήκες του Βρεταννικού Μουσείου. Θέσπισε το θεσμό των Δημοτικών Περιφερειακών Θεάτρων, τα γνωστά σε όλους ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο κυψέλες πολιτισμού στην περιφέρεια της χώρας και κάνοντας πράξη την πολιτιστική και πολιτισμική αποκέντρωση. Θέσπισε το νομικό πλαίσιο για την προστασία των νεότερων μνημείων, όπως τα νεοκλασικά κτίρια που πλέον δεν μπορούσαν να γκρεμιστούν για να φτιαχτούν και άλλοι τσιμεντένιοι γίγαντες.

Το ίδιο έπραξε και για τα θερινά σινεμά, κρατώντας ουσιαστικά ζωντανό το είδος και αποτρέποντας οποιονδήποτε να αντικαταστήσει ένα θερινό κινηματογράφο με ακόμα μια πολυκατοικία ή ένα ένα ακόμα άγευστο και άχρωμο γκρίζο κτίριο. Δεν έμεινε όμως μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Την ίδια ευαισθησία έδειξε και για το χαρακτήρα των νησιών μας με το πρόγραμμα "Αιγαίο Αρχιπέλαγος" βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στην προστασία του περιβάλλοντος και του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των νησιών. Μεγάλο όραμα της και η δημιουργία ενιαίου αρχαιολογικού πάρκου στην Αθήνα με την ενοποίηση όλων των χώρων, έργο που δυστυχώς δεν ολοκλήρωσε και που περιμένουμε εν έτη 2019 να τελειώσει κάποια στιγμή.

Το πόσο μεγάλη προσωπικότητα ήταν η Μελίνα Μερκούρη φαίνεται και από το έργο της εκτός συνόρων, αλλά και από το πως υποδέχθηκαν τη θλιβερή είδηση του θανάτου της σε Ευρώπη και Αμερική. Η Ελληνίδα Μελίνα ήταν εκείνη που εμπνεύστηκε το Θεσμό των Ευρωπαϊκών Πολιτιστικών Πρωτευουσών και τον παρουσίασε στους ομολόγους της. Κατάφερε να τους πείσει, αν και εκείνοι αρχικά ήταν αρνητικοί λόγω του οικονομικού κόστους. Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο όπου ο τότε Γερμανός Υπουργός Χανς Ντίντριχ Γκένσερ άρχισε την ομιλία του πάνω στο θέμα μιλώντας για τα οικονομικά μεγέθη και εκείνη σηκώθηκε και τον φίλησε μπροστά σε όλους κάνοντας τον να πει τη φράση "...αυτό είναι το ακριβότερο φιλί που έχω πάρει..." αλλάζοντας του ουσιαστικά την άποψη. Το πόσο εύκολα μπορούσε να σαγηνεύει τα πλήθη είναι γνωστό. Το πόσο μεγάλη είναι η απουσία της, όπως και άλλων της γενιάς της, από την Ελλάδα του σήμερα επίσης. Η είδηση του θανάτου της σκόρπισε θλίψη σε όλον τον κόσμο. Πείτε μου ξέρετε πολλούς που για χάρη τους τα θέατρα του περίφημουBroadway θα έσβηναν τα φώτα τους τη μέρα της κηδείας τους;