Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ RACHMANINOFF (ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ)

του Χρήστου Γκόντζου

Η δεύτερη συμφωνία του S.Racmaninoff σε Μι ελλάσονα op.27 γράφτηκε στην Δρέσδη κατά τις χειμερινές παραμονές του στην πόλη που ξεκίνησαν το 1906.

Στο παρόν κείμενο θα μιλήσουμε για το πρώτο μέρος της συμφωνίας αυτής, προσπαθώντας να περιγράψουμε με ποιητικό τρόπο όπως αρμόζει σε ένα τέτοιο έργο , και περιληπτικά περί αυτού μιλώντας, την γιγαντιαία σύλληψη αυτού του αριστουργήματος της κλασσικής μουσικής.

Η συμφωνία ξεκινάει με ένα σκοτεινό και χθόνιο ηχοχρωματικά θέμα, τραγουδισμένο από τα τσέλα και τα κοντραμπάσα σε unisono στην κύρια τονικότητα της συμφωνίας. Αμέσως μετά τα πνευστά μιμούνται την ουρά του θέματος με δύο συγχορδίες να τρεμοπαίζουν στο ημίφως. Μια μουσική πτώση. Τα βιολιά αρχίζουν να κινούνται με μια νοσταλγική μελωδία βγαλμένη από το θέμα της συμφωνίας. Η συμφωνία κινείται αργά με εναλλαγές του ακέραιου θέματος από τα τσέλα και τα κοντραμπάσα και της αφήγησης ενός παραμυθιού από την υπόλοιπη ορχήστρα. Ενός ρώσικου παραμυθιού όπου η αφήγηση του συνθέτη αγγίζει τα τρίσβαθα της ρώσικης ψυχής έτσι όπως αποτυπώνεται στο παρόν έργο. Από την μία η χθόνια, βαριά και επιβλητική σκέψη και από την άλλη η λαμπερή και αιθέρια αντανάκλαση της. Σαν νιφάδες χιονιού που παρασέρνει ο παγωμένος άνεμος. Σαν δύο κόσμοι που συναντιούνται.

Ο αέρας δυναμώνει και παρασέρνει σε μια θύελλα ιδεών το έργο. Σκιές και αντανακλάσεις της ρωσικής φύσης του έργου σαν το χιόνι που πέφτει σε μια κρύα λίμνη και γίνεται ένα με αυτήν.

Το αγγλικό κόρνο προοικονομεί με σταθερότητα, ηρεμία και όλο νόημα την θέρμη της ψυχής αυτού του λαού που κατοικεί στα απέραντα παγωμένα τοπία του βορρά. Η πνοή αυτής της αινιγματικής φύσης αποτυπώνεται σε εφτά βηματικές νότες που τραγουδάνε τα έγχορδα με tremolo αμέσως μετά το σόλο του αγγλικού κόρνου για να σβήσουν σε μια στιγμή ώσπου να επανέρθει η τάξη της κινήσεως με αλλαγή στο tempo και ένα χαρακτηριστικό μοτίβο που προετοιμάζει και έπειτα συνοδεύει το λυρικό τραγούδι της ορχήστρας πάνω στην ιδέα που γεννήθηκε από τα βάθη της ίδιας της γης. Τώρα αυτή η ιδέα αρχίζει και βλασταίνει και απλώνεται στον ουρανό της όμορφης και απέραντης πατρίδας του συνθέτη.

Μια έκρηξη που εκφράζεται με εκτεταμένο tutti στην ορχήστρα και σωρεία από τρίηχα καταλήγει σε ένα δεύτερο μικρό σόλο του κλαρινέτου. Τα πνευστά ρωτάνε...τα τσέλα μπαίνουν με ορμητικότητα και φόρα σαρώνοντας με την φωνή τους την ορχήστρα που κάνει στην άκρη για να περάσει η χορευτική πομπή τους. Δεν αργεί λίγο πιο μετά να μιμηθεί η ομάδα των τσέλων το σόλο του κλαρινέτου σε καθοδική αντεστραμμένη κίνηση παίζοντας forte.

Σόλο βιολί. Ανησυχία και αναταραχή. Σόλο κλαρινέτο. Η κορύφωση και η ανησυχία εντείνεται. Ακμές και παρακμές που τελειώνουν αισίως μετά από σαλπίσματα και σκοτεινές αρμονίες.

Το σύρσιμο που ξεκινάει από το μπάσο κλαρινέτο και εξαπλώνεται στην ορχήστρα σαν πομπή χορού από τον κάτω κόσμο και κορυφώνεται σε μια τύπου χολιγουντιανή έκρηξη θυμού από τα χάλκινα, τελειώνει με καθοδικό αρπέζ. Τα έγχορδα σέρνονται ανοδικά, και τα χάλκινα σαλπίζουν υποδειγματικά. Η νέα κορύφωση που ακολουθεί είναι ίσως η πιο μεγάλη σε ένταση συναισθηματική καθ’ όλη την διάρκεια του πρώτου μέρους.

Η δομή του έργου γίνεται πολύπλοκη. Θέματα δεξιά και αριστερά στην ορχήστρα επαναφέρονται και συνδυάζονται ενώ εξελίσσονται μεταπηδώντας σε νέες στιβάδες μουσικής και συναισθήματος. Κάτι σαν stretto όλου του υλικού του πρώτου μέρους. Ένα stretto όχι στείρο αλλά εποικοδομητικό.
​
Το φινάλε έρχεται με αλυσιδωτές πτώσεις και εξαιρετική χρήση της κλασσικής αρμονίας από τον συνθέτη που υπογράφει με ένα χτύπο forte στο τύμπανο.​

Πρόκειται για ένα έργο με βαθιά αίσθηση της δομής. Ο μύθος που χτίζει ο συνθέτης με την σκέψη του δεν επιτυγχάνεται μόνο με τις λεγόμενες παραλλαγές του βασικού θέματος, αλλά ολόκληρα μουσικά τοπία λόγου και συνάφειας περικυκλώνουν τον μουσικό αυτόν μύθο. Ο μουσικός λόγος ρέει αβίαστα σαν το νερό από έναν καταρράκτη, και μάλιστα είναι τέτοια η φύση της αρμογής και της αρμονίας του έργου που κάποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν γινόταν αυτά που ειπώθηκαν να ειπωθούν με καλύτερο τρόπο. Σαν μια μοιραία τελετή αριστείας που εκφράζεται μέσα από την εμπειρία και την γνώμη του συνθέτη πάνω στο ήχο και τον απόηχο της παράδοσης του. Όσοι βιάζονται να κατατάξουν την μουσική τεχνοτροπία αυτού του έργου στον ιστορικό υστερορομαντισμό θα διαπιστώσουν κοιτώντας βαθύτερα ότι πρόκειται για κάτι πολύ παραπάνω. Πρόκειται για μια έκφραση και έναν μύθο της συλλογικής μοίρας αυτού του λαού μέσα από το άγρυπνο και έξυπνο βλέμμα ενός αρίστου. Το προσωπικό, το ρωσικό και το ρομαντικό αγγίζουν την συλλογικότητα, την κοσμικότητα και την αιωνιότητα όταν εκφέρονται κατά έναν τέτοιο τρόπο ειλικρίνειας, αυθεντικότητας και αυτοτέλειας.
​
Τέτοια ωραία και ώριμα έργα πάντα θα σημαίνουν την αλήθεια και την δόξα των λαών που τα γέννησαν με τρόπο που δεν θα κορεστεί, πότε και θα απελευθερώνουν πάντα την νέα δημιουργία. Τον μύθο, τον λόγο και την τέχνη.​