ΤΟ HAPPY END ΠΕΘΑΝΕ

της Μαρίας Σούμπερτ

Για ποιο λόγο να θέλει κάποιος να διαβάσει τα πρακτικά ενός συνεδρίου; Εκτός κι αν ανήκουν στο επιστημονικό του πεδίο, γιατί να ασχοληθεί; Και γιατί να επενδύσει ένας εκδότης σε ένα βιβλίο πρακτικών; Αυτές είναι ερωτήσεις που πολλάκις έχω θέσει όχι μόνο στον εαυτό μου, αλλά και σε συναδέλφους θεατρολόγους και δραματοθεραπευτές. Δε σκέφτηκα ποτέ να ρωτήσω εκδότες γιατί είχα την σίγουρη απάντηση πως δε θα επενδύσει κανείς γιατί δεν πουλάνε. Παρ’ όλ’ αυτά όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο των εκδόσεων Παπαδόπουλος «Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους χωρίς ευτυχισμένο τέλος», που αποτελεί τα πρακτικά του διήμερου συνεδρίου που διοργάνωσα τα εκπαιδευτήρια Μπουγά στην Καλαμάτα τον Απρίλιο 2016, με θέμα «Λογοτεχνία χωρίς ευτυχισμένο τέλος» ανακάλυψα πως στις σελίδες του βιβλίου οι πληροφορίες, οι έρευνες και οι αναλύσεις ξεπερνούν τον κλειστό κύκλο των εκπαιδευτικών και φιλολόγων. Ίσως θα έπρεπε να είναι υποχρέωση όλων όσων ασχολούνται με ένα συγκεκριμένο πεδίο εμπειρικά, όπως οι συγγραφείς, να διαβάζουν κατά καιρούς και τέτοια βιβλία. Θα είναι πρακτικά συνεδρίων, θεωρίες λογοτεχνίας και αισθητικής –καθένας βρίσκει τι του ταιριάζει. Καταλήγω σε αυτή τη σκέψη, γιατί δεν ξέρω αν θα είχα βρει διαφορετικά τις πληροφορίες που βρήκα μέσα σε αυτό το βιβλίο.
           
Η λογοτεχνία για παιδιά στην Ελλάδα μετράει δύο αιώνες ζωής, με μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία πενήντα χρόνια. Αντίθετα η λογοτεχνία για εφήβους είναι πιο νέα – στην Ελλάδα αναπτύσσεται κυρίως μετά τη μεταπολίτευση και στη δεκαετία του ’80 με θέματα που αφορούσαν τα ναρκωτικά, το aids, τον έρωτα, την ομοφυλοφιλία και την τρομοκρατία. Αν το δούμε όμως σχηματικά ήδη από την Οδύσσεια υπάρχουν οι ραψωδίες εκείνες με το «εφηβικό» περιεχόμενο: η αναζήτηση του πατέρα από τον Τηλέμαχο (και συνεπώς η αναζήτηση ταυτότητας) και τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα της Ναυσικάς όταν είδε τον Οδυσσέα ανήκουν στην εφηβική διαλεκτική. Στην Ευρώπη ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα εκδίδονται και κυκλοφορούν λογοτεχνικά έργα με έφηβους ήρωες.
           
Διερευνώντας ο τόμος την έννοια του μη ευτυχούς τέλους, του δυστοπικού περιεχομένου, χρειάστηκε σε διάφορα άρθρα να γίνει μια αναφορά και ανάλυση του ευτυχούς τέλους και αντίστοιχα του ουτοπικού περιεχομένου. Το happy end στην Ελλάδα ήρθε με τις αμερικανικές ταινίες μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε έναν πολύ σημαντικό ρόλο να επιτελέσει –όχι μόνο στην Ελλάδα, προφανώς. Μέσα σε μια σκοτεινή περίοδο, όπου κυριαρχούν η αβεβαιότητα, η επιθετικότητα, η πείνα και η δυστυχία, το happy end προσφέρει μια ανάσα σε μια ζωή που κατά τα άλλα θα ήταν αβάσταχτη. Αυτό που σήμερα αφ υψηλού ονομάζουμε «αμερικανιά», γιατί δεν αντέχουμε την εύκολη λύση και το εύκολο συναίσθημα, λειτούργησε απελευθερωτικά για πολλές δεκαετίες. Αντίθετα στο χώρο των λαϊκών παραμυθιών τα πράγματα υπήρξαν πολύ πιο σκληρά απ’ ότι τα παρουσιάζουμε σήμερα. Οι αφηγήσεις ήταν σκληρές και αμείλικτες, οι ήρωες κατασπαράσσονταν και σκοτώνονταν με ποικίλους ευφάνταστους τρόπους. Χρειάστηκε να περάσουν από ηθικά και κοινωνικά κόσκινα για να στρογγυλέψουν, να ξαναβγεί η Κοκκινοσκουφίτσα και η γιαγιά από την κοιλιά του λύκου, να ξυπνήσει η Χιονάτη από το φιλί της αγάπης κ.ο.κ. Αντίθετα τα τσιγγάνικα παραμύθια, φορείς του προφορικού λόγου και της θραυσματικής προφορικότητας, ενώ έχουν όλες τις καταστροφές και δυστυχίες που μπορεί να συμβούν στον ήρωα, εκείνος θα «νικήσει» με την πονηριά του. Το τέλος όμως είναι κοινό και σχεδόν αποκαρδιωτικό: ο ήρωας ζει εκτός κι αν πέθανε. Ενδιαφέρον είναι και το κομμάτι που αφορά στους μύθους του Αισώπου, οι ήρωες του οποίου κατά κύριο λόγο σκοτώνονται ή τιμωρούνται. Οι μύθοι του Αισώπου βέβαια πιθανολογείται πως προέκυψαν σαν «πρακτικές» συμβουλές απέναντι στην σκληρότητα και αδικία της ζωής, από τότε όμως έχουν επηρεάσει πολλούς συγγραφείς και δημιουργούς, οι οποίοι προσαρμόζουν τα στοιχεία τους.
           
Για να κατανοήσουμε λοιπόν ένα έργο, πρέπει να γνωρίζουμε την εποχή στην οποία γράφτηκε, τις επιρροές του, την περιρρέουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση. Το τέλος της ιστορίας επομένως αποτελεί εκτός από σημαντικό μέρος της δομής, το κομμάτι εκείνο που θα μείνει πιο έντονο στον αναγνώστη –είτε επειδή θα τον ανυψώσει συναισθηματικά, είτε όχι. Τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα για εφήβους που έχουν ένα μη ευτυχές τέλος, έχουν δομηθεί σε μια δυστοπική αφήγηση. Η δυστοπία αυτή όμως εναρμονίζεται πλήρως με την ψυχολογική κατάσταση των εφήβων, που μπαίνοντας στη φάση της ανεξαρτητοποίησης, δεν τους χωράει ο τόπος, δεν τους καταλαβαίνει κανείς, τους φταίνε οι πάντες –εκφράζουν ένα μόνιμο θυμό απέναντι στην ανελευθερία και τη βία της γονικής εξουσίας, εμφανίζουν δείγματα παραβατικότητας που τα ταυτίζουν με την επαναστατικότητα.
           
Αυτά είναι ένα μέρος μόνο από τα άρθρα του βιβλίου, μια σύνοψη που ταιριάζει περισσότερο και στα δικά μου ενδιαφέροντα. Ο επιμελητής του τόμου Γιάννης Σ.   Παπαδάτος προτείνει πως το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να ενδιαφέρει θεωρητικούς της φιλολογίας και των παιδαγωγικών, φοιτητές και επαγγελματίες. Εγώ προτείνω πως θα μπορούσε να ενδιαφέρει και τους συγγραφείς όχι μόνο παιδικών και εφηβικών βιβλίων, αλλά όλου του φάσματος, καθώς μέσα στις σελίδες του, το βιβλίο «Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους χωρίς ευτυχισμένο τέλος» μιλάει για τη λογοτεχνία γενικότερα.
 ----------------------------------------------------------------------------------------------------
Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους χωρίς ευτυχισμένο τέλος
Επιμέλεια: Γιάννης Σ.   Παπαδάτος
εκδόσεις Παπαδόπουλος
ISBN:  978-960-569-790-7
Τιμή:  12,98 €