ΤΟ ΘΕΑΘΗΝΑΙ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΩΡΑ 8 ΩΡΕΣ ΚΑΙ 35 ΛΕΠΤΑ»

της Λίλας Παπαπάσχου
φωτογραφίες
LUX LD/Λουκία Νταμάνη

"Ήρθε βοριάς, ήρθε νοτιάς 
το κύμα να σε πάρει...
αγάπη μου που μου 'φυγες 
γιατί ήσουν ουρανός..."

8 ώρες και 35 λεπτά. Τόσο κρατάει η πτήση από τη Νέα Υόρκη στην Αθήνα. Πόσες μνήμες, πόσα ματαιωμένα όνειρα, πόσοι ανεκπλήρωτοι έρωτες, πόσες «χαμένες» πατρίδες, χωρούν μέσα σε αυτό το σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα; Η Φωτεινή Τσαλίκογλου πάντως κατάφερε να χωρέσει στο ομώνυμο έργο της όλη τη σύγχρονη ιστορία του ελληνισμού – εγχώριου και απόδημου - από τη Σμύρνη του ’22 έως το δικό μας «βασανισμένο και βασανιστικό» σήμερα.
​
Το εν λόγω μυθιστόρημα της γνωστής συγγραφέα και Καθηγήτριας Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ευτύχησε στα σκηνοθετικά χέρια του Μάνου Καρατζογιάννη, ο οποίος το διασκεύασε για το θέατρο και μετά την πρώτη sold out παρουσίασή του τον περασμένο Οκτώβριο στο Θέατρο Τέχνης (Φεστιβάλ Αναλόγιο), φέτος το παρουσιάζει εκ νέου στην σκηνή του θεάτρου Σταθμός.

Ο γνωστός ηθοποιός και σκηνοθέτης μας προσκαλεί σε ένα επώδυνο ταξίδι ενηλικίωσης – ατομικής και εθνικής - με έντονα ενδοσκοπική και αυτοκριτική διάθεση, χωρώντας μέσα σε περίπου 90 λεπτά όσα κανονικά δεν μπορούν να χωρέσουν ούτε σε μία….αιωνιότητα…
​

Με αφετηρία τη Νέα Υόρκη ένας ακαθόριστης ηλικίας έλληνας μετανάστης τρίτης γενιάς  – ο Τζόναθαν - επιστρέφει στα πάτρια εδάφη έχοντας στις αποσκευές του πολλές απώλειες, άλλα τόσα ερωτήματα σε σχέση με το "ποιόν" της οικογένειας Αργυρίου – της οικογένειάς του – και μια βαθύτερη ανάγκη να επιστρέψει πίσω στις ρίζες του, χωρίς όμως και ο ίδιος να μπορεί να εξηγήσει ακριβώς το γιατί.

Ο Μάνος Καρατζογιάννης τοποθέτησε τον Τζόναθαν μπροστά. Σε θέση οδηγού και ταυτόχρονα συνεπιβάτη σε μία μοναχική πτήση γεμάτη αναταράξεις. Εσωτερικές και εξωτερικές. Γύρω του, δίπλα του, μέσα του, αγαπημένα πρόσωπα, που τον επισκέπτονται σαν φαντάσματα για να του διηγηθεί το καθένα τη δική του εκδοχή της ίδιας ιστορίας. 

Ο ικανός σκηνοθέτης, που έχει και στο παρελθόν αναδείξει έργα νεοελλήνων συγγραφέων - είναι γνωστή η φιλία και η μακροχρόνια συνεργασία του με την πρόσφατα εκλιπούσα Λούλα Αναγνωστάκη - κρατώντας καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης και τα τέσσερα πρόσωπα του έργου επί σκηνής, το καθένα τοποθετημένο στο δικό του «κάδρο» (στο πολύ λειτουργικό σκηνικό του Γιάννη Αρβανίτη) συνδέει το τότε με το τώρα μέσα από αλλεπάλληλα flash back κινηματογραφικής ταχύτητας και αισθητικής, που προοδευτικά αντί να απαντούν στους αναρίθμητους προβληματισμούς που θέτει το έργο, γεννούν κι άλλους, σαν να απευθύνονται εξατομικευμένα στον καθένα από εμάς, που έστω και στιγμιαία αναρωτιέται για τις παθογένειες της δικής του οικογένειας, που αποτελεί - όπως τόσες και τόσες άλλες – αναπόσπαστο κομμάτι μίας κοινωνίας που εδώ και χρόνια νοσεί…μα ποτέ δεν πεθαίνει. Μα ούτε και προς τη δόξα τραβά…
​

Η γεμάτη εμπειρίες – αρχετυπική - γιαγιά Ερασμία της σπουδαίας κυρίας του θεάτρου και κινηματογράφου μας, κυρίας  Κατερίνας Χέλμη, φώτισε την σκηνή με το αρχοντικό της παράστημα και τη γεμάτη ζεστασία φωνή της που δονούνταν από συναίσθημα. Η κα. Χέλμη απέδειξε για μία ακόμη φορά μέσα από τη φορτισμένη ερμηνεία της, ότι ένας ηθοποιός δεν έχει ηλικία μόνο δίψα για δημιουργία και τα απαραίτητα ψυχικά αποθέματα, ώστε να παραμένει πάντα νέος και γενναιόδωρος απέναντι στο κοινό του. Με το δικό της ξεζωριστό τρόπο  μας αφηγήθηκε – σαν παραμύθι –το χρονικό της καταστροφής της Σμύρνης ειδωμένο μέσα από τα παιδικά μάτια της αδερφής της και της ίδιας, τη μετέπειτα εγκατάστασή της στη χώρα των μεγάλων ευκαιριών και το γάμο της με το Μενέλαο, που έμεινε χήρος…μεσοπέλαγα…και πολλά ακόμα που καλό είναι να τα θυμόμαστε, όχι για να συντηρούμε μίση και πάθη, μα για να μην επαναλάβουμε ει δυνατόν τα ίδια λάθη.

Η διήγηση της "σοφής γιαγιάς" μιλάει για δύο μικρά κορίτσια – την Ερασμία και τη Φρόσω - που αναγκάζονται απότομα να γίνουν γυναίκες, μην αντέχοντας η καθεμία από τη δική της πλευρά το βάρος μίας τόσο βάναυσης ενηλικίωσης. Τη Φρόσω την καταπίνουν τα κύματα πριν προλάβει να φτάσει στη γη της Επαγγελίας.  Λυτρώνεται νωρίς, αφήνοντας πίσω την Ερασμία αντιμέτωπη με τον πόνο της απώλειας, τα ηθικά διλήμματα και τις τύψεις της.

Σ’ αυτήν την ταλαιπωρημένη ψυχικά και σωματικά ηλικιωμένη γυναίκα (συμβολικά θα μπορούσε να είναι η ίδια η Ελλάδα) που ξεφυλλίζει εμμονικά τις σελίδες της μνήμης της, όσο οδυνηρές και αν είναι, στρέφεται ο Τζόναθαν για να μάθει όσα η ετεροθαλής (;) αδελφή του Αμαλία και η μητέρα του Φρόσω κρύβουν επιμελώς. Ναι, Φρόσω και η μητέρα του, όπως η αυτόχειρας αδελφή της Ερασμίας. Διόλου τυχαία όλα αυτά και αναπόφευκτα μοιραία. 
​

Ο Τζόναθαν του Μάνου Καρατζογιάννη είναι μπερδεμένος, πληγωμένος, θυμωμένος και κυρίως αβέβαιος για το μέλλον του. Ρωτάει με αγωνία, πότε τη μία, πότε την άλλη γυναίκα της ζωής του και άλλοτε το κοινό, ποιος είναι ο πατέρας του, από πού προήλθε και αν υπάρχει τελικά ένας τόπος ασφαλής για να μείνει κανείς. Έχοντας πλέον χάσει όλα αυτά που τον συνέδεαν με την  Ελλάδα, αλλά και την Αμερική, δεν αισθάνεται πια πολίτης καμιάς χώρας. Ένας μετέωρος άνθρωπος, επαναπατρίζεται στο…πουθενά, προσπαθώντας να  κρατήσει ζωντανές τουλάχιστον τις μνήμες του, στις οποίες συχνά  φαντασία και πραγματικότητα συγχέονται επικίνδυνα. 
​
Η Μάρω Παπαδοπούλου ερμηνεύει  τη διττή υπόσταση της Φρόσως με απόλυτη ακρίβεια, αποπνέοντας όλη αυτήν τη λαμπερή «παρακμή» του Big Apple. Ένα πρόσωπο "κλειδί¨, ένα γοητευτικό πλάσμα, κράμα γυναίκας και παιδιού, που στην ουσία ήρθε σ’ αυτόν τον κόσμο για να εκπληρώσει τη μοίρα της συνονόματης θείας της που πνίγηκε στα απύθμενα νερά του Ατλαντικού. Νωχελική και απροσδιόριστα κουρασμένη αρνείται να αποκαλύψει στα παιδιά της την ταυτότητα του πατέρα τους, εντείνοντας τη μεταξύ τους «ιερή συμμαχία» και μία ανίερη αγάπη, που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της…αδελφικής…

Η εύθραυστη και ανάλαφρη σαν πουλί, ή μήπως άγγελος, Αμαλία της Αναστασίας-Ραφαέλας Κονίδη, στέκεται πιο ψηλά απ’ όλους στην σκηνή, εγκλωβισμένη μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Κάπου ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και ένα μέλλον που δεν πρόλαβε να ζήσει, αναζητώντας κι εκείνη τη γαλήνη στο υγρό στοιχείο…όπως και οι περισσότερες γυναίκες της οικογένειας Αργυρίου. Η Αμαλία συναντιέται με τον Τζόναθαν στον αέρα, μέσα στα σύννεφα, εκεί που κανείς δεν μπορεί να διακόψει την ονειροπόληση τους. Εκείνος επιστρέφει στη γενέτειρα του κι εκείνη επιστέφει από τον κόσμο των νεκρών για να του συμπαρασταθεί σε αυτό το δύσκολο και επώδυνο ταξίδι.

Το έργο είναι ένας ύμνος στη «ρευστότητα» της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα πάντα ρει...όπως είπε και ο Ηράκλειτος. Όλα είναι νερό και κυλούν. Ο χρόνος, η ιστορία, ο άνθρωπος. Η θάλασσα, το ποτάμι, το αίμα, το αλκοόλ, τα δάκρυα, τα υγρά του αμνιακού σάκου…ρέουν κι αυτά, πνίγοντας τους ήρωες του έργου πριν προλάβουν να πουν ο ένας στον άλλο πόση αγάπη υπήρξε μεταξύ τους, ακόμα και  εν μέσω τόσου θανάτου…

Η ελληνική γλώσσα εμπλέκεται με την αγγλική, οι επιθυμίες των νέων συγκρούονται με τις ανάγκες των μεγαλυτέρων, η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο σκοντάφτει στην απελπισία του χθες και ένας άνθρωπος αναζητά μέσα σε 8 ώρες και  35 λεπτά το αληθινό νόημα της έννοιας"πατρίδα".

Το έργο της Φωτεινής Τσαλίκογλου δεν ωραιοποιεί καταστάσεις και λέει αυτά που πρέπει να πει, σε όσους χρειάζεται να τα ακούσουν. Ο τρόπος που το ανέβασε ο Μάνος Καρατζογιάννης όμως του προσέδωσε και μία άλλη διάσταση, πολύ πιο ανθρώπινη και ενδεχομένως αισιόδοξη. Εκτός από τις όποιες παθογένειες του ελληνικού στοιχείου, σε ατομικό, κρατικό και εθνικό επίπεδο, υπάρχει και ένα εσωτερικό φως σε καθέναν από εμάς που είτε ζει ακόμα σε αυτήν τη χώρα, είτε έχει επιλέξει για τους δικούς του λόγους να ζήσει σε κάποιαν άλλη, κάτι που συμβαίνει πολύ έντονα στις μέρες μας λόγω της περιλάλητης κρίσης. Όσο χαμηλά κι αν πέσουμε θα υπάρχει πάντα κάτι που θα μας παρακινεί να μαζέψουμε τα κομμάτια μας και να συνεχίσουμε.

Η ποίηση, η τέχνη, ο πολιτισμός, η Ακρόπολη, η ατομική και συλλογική μας αξιοπρέπεια....ο Μάνος Χατζιδάκις....Ακόμα κι αν αυτή η πίστη στο εσωτερικό μας φως δεν είναι παρά μόνο μια ουτοπία, στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία έχουμε όλοι πολύ μεγάλη ανάγκη να πιστέψουμε πως ίσως όλα τελικά να είναι εφικτά. Με λίγη καλή θέληση και  πολύ σκληρή δουλειά (με τον εαυτό μας πρωτίστως...). Άλλωστε σ'αυτήν τη ζωή είμαστε όλοι...πρόσφυγες... 

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Bασισμένο στο βιβλίο  της Φωτεινής Τσαλίκογλου «8 ώρες & 35 λεπτά»
Διασκευή / Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης
Σκηνικά: Γιάννης Αρβανίτης
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Video Art: Πέννυ Παναγιωτοπούλου
Μουσική Επιμέλεια: Γιώργης Χριστοδούλου
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Βοηθός σκηνοθέτη: Σπύρος Μαντζαβίνος
Παραγωγή: Αrt Station
Eρμηνεύουν: Κατερίνα Χέλμη, Μάρω Παπαδοπούλου, Αναστασία – Ραφαέλα Κονίδη, Μάνος Καρατζογιάννης

Από: 20/10/2017 Εως: 01/04/2018Κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 19:00

Θέατρο Σταθμός, Βίκτωρος Ουγκώ 55, Αθήνα

Eισιτήρια:Κανονικό: 12€, Φοιτητικό, ΑΜΕΑ, άνω των 65: 10€, Ανέργων: 5€

Προπώληση:viva.gr | 11876 | Media Markt | Βιβλιοπωλείο Ευριπίδης

Πληροφορίες / Κρατήσεις: stathmostheatro.gr | 211 40 36 322

​