ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΣΚΑΛΚΩΤΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΑ 70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

του Χρήστου Γκόντζου

Από πού να πιαστεί κανείς και να αρχίσει να μιλάει για την περίπτωση του Νίκου Σκαλκώτα, αυτού του πέρα για πέρα ελληνικού και ευρηματικού συνθέτη που ανανέωσε με την πνοή της τέχνης του το ελληνικό αλλά και το διεθνές ρεπερτόριο της μεγάλης λόγιας μουσικής. Άραγε τι του πρέπει για πρόλογος σε ένα αφιέρωμα που αφορά το έργο και την προσωπικότητα του, ως καλλιτέχνη και δημιουργού; Η αμηχανία και το χρέος που βαραίνει τις συνειδήσεις μας είναι μεγάλα απέναντι στον Νίκο Σκαλκώτα που επέλεξε να μην λησμονήσει την πατρίδα του, αλλά το αντίθετο να την γιγαντώσει μέσα από το έργο και την αντίληψη του για την τέχνη.

Για όσους δεν το γνωρίζουν η τραγικά ετεροχρονισμένη και μερική αποκατάσταση του από την πολιτεία και τους μουσικούς και λόγιους κύκλους της χώρας μας, εκείνου που τόσο πάσχισε για την τελειοποίηση και ωριμότητα της τέχνης του, μας έρχεται ωσάν ενοχικό σύνδρομο ενός μετανιωμένου νεκροθάφτη που έθαψε ζωντανό τόσο το έργο όσο και τον ίδιο τον δημιουργό του. Για να μιλήσουμε όμως και πιο συγκεκριμένα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας ελπίσουμε ότι στο τέλος θα έχουμε βάλει ένα μικρό λιθαράκι στο μνήμα του αθάνατου Νίκου Σκαλκώτα που κέρδισε με την μεγαλοφυΐα, το ταλέντο, την ακεραιότητα, την τιμιότητα και τις επιλογές του την θέση του δίπλα στα πιο λαμπρά ονόματα του γένους μας και όλων των γενεών.

Γεννηθείς  το 1904 τον Μάρτιο, στις 7 του μηνός, στην Χαλκίδα της Εύβοιας από μουσική οικογένεια ο νεαρός Νίκος παίρνει τα πρώτα του μαθήματα μουσικής από πρόσωπα συγγενικά. Λίγο αργότερα γράφεται στο Ωδείο Αθηνών απ’ όπου αποσπά δίπλωμα στο βιολί την χρονολογία 1920, Α βραβείο, χρυσό μετάλλιο και το βραβείο Συγγρού. Στην ηλικία των 17 χρόνων βρίσκεται στο Βερολίνο έχοντας λάβει την υποτροφία Αβέρωφ.

Γίνεται δεκτός στην τάξη σύνθεσης του Άρνολντ Σέμπεργκ(1927-1931) και αργότερα του Κούρτ Βάιλ. Το ταλέντο του στην σύνθεση γίνεται γρήγορα αντιληπτό και αποσπά μία ακόμα υποτροφία από τον Εμμανουήλ Μπενάκη. Στο Βερολίνο καταπιάνεται με ενορχηστρώσεις του έργου του Δημήτρη Μητρόπουλου καθώς και με μια σειρά έργων γραμμένα σε δωδεκαφθογγικό σύστημα. Ξεχωρίζουν ανάμεσα σε αυτά το «πιάνο τρίο» (1936), το «Οκτέτο» (1931) και η «Συμφωνική Σουίτα αρ.1» (1929). Κατά την περίοδο του ναζισμού στην Γερμανία ο Νίκος Σκαλκώτας έρχεται στην Ελλάδα όπου βιώνει την πρώτη ψυχρολουσία σχετικά με την αποδοχή του έργου του.

Η αντίδραση των μουσικοκριτικών των Αθηνών της εποχής εκείνης και των μουσικών κύκλων της περίφημης «Εθνικής Σχολής» μιλάνε απαξιωτικά για το έργο του Νίκου Σκαλκώτα, το χαρακτηρίζουν δύσκολο και στρυφνό. Οι κακές κριτικές διαδέχονται η μία την άλλη και η προσωπική επίθεση στο πρόσωπο του αν μην τι άλλο λιγομίλητου και εσωστρεφή συνθέτη έχουν στόχο το έργο και την ίδια του την καλλιτεχνική επιβίωση. Οι περισσότεροι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, διαδίδουν ότι είναι τρελός. 

Μια λαμπρή τέτοια εξαίρεση είναι ο δάσκαλος και συνθέτης Γ.Γ.Παπαϊωάννου, ο οποίος προσπαθεί να διασώσει το κύρος και το έργο του Νίκου Σκαλκώτα και μιλάει για «μεγάλη συμπαιγνία» εναντίον του. Εν τέλει ο Νίκος Σκαλκώτας έχοντας γράψει πάνω από 170 έργα πεθαίνει στις 17 Σεπτεμβρίου του 1949 στην Αθήνα.

Αναφορικά με το έργο του Νίκου Σκαλκώτα πρέπει να αναφερθούμε στο γεγονός ότι βάση των μελετητών του έργου του χωρίζεται σε τρεις περιόδους με τα εξής χαρακτηριστικά: αυστηρά δωδεκάφθογγο σύστημα, επικός ηρωικός χαρακτήρας μεγάλων σε διάρκεια έργων και αρμονικά και τονικά έργα. Η καινοτομία του Νίκου Σκαλκώτα στην αναδιοργάνωση και παραλλαγή του αυστηρού δωδεκαφθογγικού συστήματος έγινε αφορμή για σχίσμα στην σχέση του με τον πατριάρχη και δασκάλου του στο σύστημα αυτό τον Άρνολντ Σέμπεργκ. Ο Σκαλκώτας προσπάθησε να βασιστεί κατά την μουσική γραφή του σε παραπάνω από μία σειρές μουσικών φθόγγων ανοίγοντας την κερκόπορτα για την μετάβαση σε μουσική πιο τονική. Παρ’ όλες όμως τις γενικές παρατηρήσεις που μπορούν να γίνουν για το έργο του συνθέτη, πάντα θα ξεφυτρώνει και μια εξαίρεση ή μια καινοτομία που πραγματικά, ακόμα και σήμερα, μελετητές απ όλο τον κόσμο προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν και να προσδώσουν μια συνέχεια και λογικότητα πιο ολοκληρωμένη στο θραυσματικό τρόπο εμφάνισης των έργων του Νίκου Σκαλκώτα. Κάθε έργο είναι ικανό να αναλώσει διατριβές και δεκάδες δεκάδων σελίδων προκειμένου να προσεγγιστεί με μια ικανοποιητική επάρκεια.

Φέτος εξ αφορμής των 70 χρόνων από τον θάνατό του, μια σειρά συναυλιών και αφιερωμάτων έχει λάβει χώρα σε διάφορα σημεία της πόλης καθώς και σε έντυπα ηλεκτρονικά και μη. Ας ελπίσουμε αυτή η προσπάθεια να συνεχιστεί με μεγαλύτερη ένταση και να στεφτεί από την ίδια επιτυχία που έχει γνωρίσει διεθνώς το έργο του μεγάλου μουσουργού Νίκου Σκαλκώτα.