ΈΦΗΒΟΣ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ‘30

27/1/2020

της Μαρίας Σούμπερτ

Υπάρχει μια μεγάλη αλήθεια στην συγγραφή και την τέχνη γενικότερα: να απευθύνεσαι στο κοινό σου με σοβαρότητα και σεβασμό –δεν παίζεις τον αστείο όταν κάνεις κωμωδία, αλλά γράφεις και μιλάς πολύ σοβαρά για τα πιο αστεία πράγματα του κόσμου· περιγράφεις με ανάλαφρο ύφος ή αδιάφορο τα πιο σοκαριστικά γεγονότα, όχι γιατί είναι πράγματι αδιάφορα, αλλά επειδή το ίδιο το γεγονός είναι τόσο έντονο που δεν θα βοηθούσε ο επιπλέον χρωματισμός. Ή όταν θέλεις να αφηγηθείς στα παιδιά και τους εφήβους μια ιστορία από τις πλέον σοκαριστικές περιόδους των τελευταίων αιώνων, να το κάνεις σα να μιλάς σε μεγάλους –με όλο το σεβασμό, αλλά και την προσπάθεια ούτε να ωραιοποιήσεις, ούτε να δικαιολογήσεις αυτά που συνέβησαν, αλλά να προσπαθήσεις να τα καταλάβεις και να τα εξηγήσεις.

Αυτό φαίνεται να κάνει ο Φίλιπ Κερ σε ένα από τα πιο συγκλονιστικά μυθιστορήματα για παιδιά και εφήβους που τοποθετείται στα χρόνια πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρ’ ότι ξεκινάει από το τέλος του πολέμου, η αφήγησή του είναι τόσο ζωντανή, άμεση και πραγματική που όταν στο τέλος του βιβλίου φτάσει πάλι στην αρχική σκηνή, ο αναγνώστης σοκάρεται, θλίβεται, και συνειδητοποιεί ίσως τι σημαίνει ένας πόλεμος.

Η πλοκή του βιβλίου τοποθετείται στο Βερολίνο του 1933, όπου ο δεκατριάχρονος Φρίντριχ Κίσελ, φανατικός αναγνώστης του βιβλίου «Ο Αιμίλιος και οι ντετέκτιβ» του Έριχ Κέστρνερ, παρατηρεί την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, αλλά και την μαζική παράνοια στην οποία θα ρίξει ο άνθρωπος αυτός μια ολόκληρη χώρα. Θα ακολουθήσει τον μεγαλύτερο αδερφό του –που είναι ήδη στους ΕςΕς- στην μεγάλη παρέλαση που θα στηθεί με την εκλογική νίκη του Χίτλερ, και θα παρασυρθεί από το κλίμα ενθουσιασμού. Δεν υπάρχει πιο απλή περιγραφή του πως λειτουργεί το άτομο μέσα στη μάζα, πώς ενσωματώνεται έστω και για λίγα λεπτά ανταποκρινόμενο σε κάτι που απευθύνεται αποκλειστικά στις αισθήσεις και τα αισθήματα. Ταυτόχρονα όμως θα είναι μάρτυρας της καύσης των βιβλίων –με πρώτο και καλύτερο τον αδερφό του να του αποσπά το αγαπημένο του αντίτυπο του αγαπημένου του βιβλίου-, θα δει φίλους του να φεύγουν από το σχολείο και να αλλάζουν χώρα λόγω εβραϊκής καταγωγής και θρησκείας, θα γνωρίσει ανήσυχους καλλιτέχνες που δυστυχώς δεν θα προλάβουν να το σκάσουν και θα δολοφονηθούν μέσα στο Τίεργκαρτεν. Θα υποχρεωθεί να δώσει τον χιτλερικό όρκο στην χιτλερική νεολαία που έχει παραγκωνίσει πια τους προσκόπους –η προπαγάνδα για το τι συμβαίνει στα παιδιά που δεν τον έχουν δώσει αυτό τον όρκο είναι απλά τρομακτική.

Ταυτόχρονα όμως περιγράφει με κάποια απόσταση– ίσως επειδή ο ήρωας είναι ο έφηβος και όχι οι ενήλικες- πώς οι ίδιοι οι Γερμανοί αντέδρασαν στην άνοδο του Χίτλερ. Τις καθημερινές πορείες διαμαρτυρίας, τις συγκρούσεις με τις οργανωμένες ομάδες των ΕςΕς –η περιγραφή θα σας θυμίσει δικές μας πρόσφατες ειδήσεις-, τις δολοφονίες, την μετανάστευση για την σωτηρία της ζωής, αλλά και τον στρουθοκαμηλισμό –κανένα παράδειγμα δεν είναι καλύτερο από τη μητέρα του Φρίντριχ που αποφασίζει να κάνει πως δεν συμβαίνει τίποτα, με την ελπίδα όλα να τελειώσουν γρήγορα και ομαλά.

Ο Φίλιπ Κερ δείχνει να μην κατέχει απλώς την γνώση της ιστορίας, αλλά και να μπορεί να συναισθανθεί τον παραλογισμό της εποχής, αλλά και να δώσει το ιστορικό πλαίσιο συνδέοντας τον ήρωά του με έναν από τους σημαντικότερους γερμανούς συγγραφείς παιδικών βιβλίων της εποχής, το έργο του οποίου –προς τιμήν του- κρίθηκε ενάντιο στην χιτλερική προπαγάνδα. Εντάσσοντας λοιπόν στους ήρωες όχι μόνο τον δεκατριάχρονο Φρίντριχ και τους φίλους του που αναλαμβάνουν να λύσουν καθημερινά μυστήρια στο Βερολίνο της δεκαετίας του ’30, αλλά και το ίδιο το βιβλίο και τον δημιουργό του, ο Φίλιπ Κερ μεταφέρει με ιστορική ακρίβεια τον νεαρό αναγνώστη στο ζοφερό, ανησυχητικό και επικίνδυνο κλίμα, που προετοίμασε τις μεγαλύτερες φρικαλεότητες των τελευταίων αιώνων.