ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: Ο «ΣΤΕΡΝΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΟΥ 1930»

του Χρήστου Σούτου

Σαν σήμερα το 1996 έφυγε από την ζωή ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές και λογοτέχνες, ο Οδυσσέας Ελύτης. Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ήταν παιδί πολύτεκνης οικογένειας από το Ηράκλειο της Κρήτης. Μυτιληνιός στην καταγωγή, η οικογένεια του πήγε στην Κρήτη από την Λέσβο, δεν έζησε ουσιαστικά στο Ηράκλειο, αφού το εργοστάσιο του πατέρα του μεταφέρθηκε μόλις τρία χρόνια μετά την γέννηση του στον Πειραιά.

Είχε την τύχη, λόγω και της καλής οικονομικής κατάστασης της οικογένειας του, να βρεθεί κοντά σε σημαντικούς δασκάλους που τον βοήθησαν αποφασιστικά και διαμόρφωσαν την προσωπικότητα του. Φοίτησε μικρός στο ιδιωτικό σχολείο Δ.Ν Μακρή εκεί όπου διδάχθηκε μεταξύ άλλων από τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και  τον Ιωάννη Κακριδή. Γνώρισε, πάλι χάρη στο οικογενειακό του περιβάλλον, πολύ σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, με προεξέχοντα τον Ελευθέριο Βενιζέλο που ήταν στενός φίλος του πατέρα του και τον είχαν φιλοξενήσει αρκετές φορές στο σπίτι τους. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως μετά την πτώση του μεγάλου Έλληνα ηγέτη υπέστησαν διώξεις, με αποκορύφωμα την σύλληψη του πατέρα του, ενώ τον επισκέφθηκαν και στην Λωζάνη όπου ήταν ο Βενιζέλος εξόριστος.

Όλα τα παραπάνω νομίζω κάνουν απόλυτα σαφές ότι ο Οδυσσέας Ελύτης μπόρεσε και "εκμεταλλεύτηκε" στο έπακρο το πολύ σημαντικό υπόβαθρο που του παρείχε η παιδική και εφηβική του ηλικία. Από νεαρός έδειξε την αγάπη του για την λογοτεχνία σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον του για την φύση και τον αθλητισμό. Ο θάνατος του πατέρα του το 1925, όταν δηλαδή ήταν μόλις 16 ετών, αλλά και μια μικρή περιπέτεια υγείας που τον καθήλωσε για σημαντικό χρονικό διάστημα στο κρεβάτι δύο χρόνια αργότερα, τον "οδήγησαν στην αγκαλιά" των γραμμάτων και των τεχνών οριστικά.

Η πίεση της οικογένειας του να ασχοληθεί με πρακτικές σπουδές δεν έπιασε τόπο. Η "γνωριμία" του με το έργο του Καβάφη, του Κάλβου και του Καρυωτάκη, αλλά και η ανακάλυψη από μέρους του του σουρεαλισμού, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δική του ποιητική διαδρομή. Εκείνη την περίοδο άρχισε να γράφει και τα πρώτα του ποιήματα, τα οποία και έστελνε με ψευδώνυμο σε λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1930 εγγράφεται στη Νομική Σχολή Αθηνών. Το 1933 γίνεται μέλος της "Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας", όπου μαζί με τους Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, Παναγιώτη Τσάτσο και Ιωάννη Συκουτρή συμμετείχε στα "Συμπόσια του Σαββάτου". Καταλυτικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία του έπαιξαν δύο γνωριμίες της προπολεμικής περιόδου. Αυτή με τον Γιώργο Σαραντάρη και αυτή με τον Ανδρέα Εμπειρίκο.

Ο πρώτος ήταν αυτός που τον ενθάρρυνε, όταν ακόμα ο Ελύτης ήταν πολύ διστακτικός, να προχωρήσει στην έκδοση των ποιημάτων του, αλλά ήταν και εκείνος που τον έφερε σε επαφή με τον κύκλο των Νέων Γραμμάτων. Ο δεύτερος έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ζωή και του έργο του μεγάλου ποιητή. Έγιναν στενοί φίλοι για παραπάνω από εικοσιπέντε χρόνια με τον Ελύτη να περιγράφει τον Ανδρέα Εμπειρίκο ως...." μεγάλο αθλητή αντοχής της φαντασίας, με γήπεδο την οικουμένη ολόκληρη και διασκελισμό τον Έρωτα.....". 

Η παρέα των Νέων Γραμμάτων, από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας τους, τον Ιανουάριο του 1935, έδωσε την δυνατότητα στο ελληνικό κοινό να μάθει τους νεότερους ποιητές και αποτέλεσε ουσιαστικά τον τρόπο έκφρασης της σπουδαίας γενιάς του 1930 μέσα στην οποία εντάσσεται και ο Οδυσσέας Ελύτης. Διευθυντής του περιοδικού ήταν ο Αντρέας Καραντώνης και συνεργάτες μερικοί από τους σπουδαιότερους Έλληνες λογοτέχνες και ποιητές. Γιώργος Σεφέρης, Άγγελος Σικελιανός, Γιώργος Θεοτοκάς, Κοσμάς Πολίτης είναι μόνο ορισμένοι από την παρέα των Νέων Γραμμάτων. Στο περιοδικό δημοσίευσε ποιήματα του για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 1935, στα πλαίσια του 11ου τεύχους του. Το 1939 εγκατέλειψε οριστικά τις νομικές σπουδές και τυπώθηκε και η πρώτη ολοκληρωμένη ποιητική του συλλογή με τον τίτλο " Προσανατολισμοί". 

Στον πόλεμο υπηρέτησε ακόμα και στην πρώτη γραμμή από την οποία και μεταφέρθηκε στα Ιωάννινα με σοβαρό κρούσμα κοιλιακού τύφου. Στην διάρκεια της Κατοχής ίδρυσε μαζί με άλλους στις 30 Μαϊου του 1943 τον " Κύκλο Παλαμά". Εν μέσω Κατοχής εξέδωσε την συλλογή " ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα" , σε 6.000 αντίτυπα που για τους περισσότερους αποτελεί έναν ύμνο του Ελύτη στην ζωή και την ομορφιά της φύσης. Την ίδια περίοδο δημοσίευσε στο περιοδικό Τετράδιο το έργο " Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας", το οποίο λέγεται ότι έγραψε για να τιμήσει τους συναγωνιστές του στο μέτωπο ή για κάποιους άλλους για τον φίλο του Γιώργο Σαραντάρη ο οποίος και έχασε την ζωή του σε ηλικία μόλις 33 ετών. Ο πόλεμος του έδωσε έμπνευση και για άλλα έργα, αλλά και για να ασχοληθεί με την άλλη μεγάλη του αγάπη, την ζωγραφική, που πάντα σε όλη του την ζωή λειτουργούσε συμπληρωματικά με την ποίηση. Μετά το τέλος του πολέμου και συγκεκριμένα για το χρονικό διάστημα 1945-46, διορίζεται, μετά από πρόταση του Γιώργου Σεφέρη, Διευθυντής Προγράμματος στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, θέση από την οποία θα παραιτηθεί λίγο αργότερα.

Μετά το τέλος του εφιάλτη, ο Οδυσσέας Ελύτης αποφασίζει το 1948 να φύγει από την Ελλάδα. Αρχικά για την Ελβετία και τελικά για το Παρίσι, όπου και θα μείνει τα επόμενα χρόνια και συγκεκριμένα έως το 1952. Στη γαλλική πρωτεύουσα ίδρυσε μαζί με άλλους τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Τέχνης, έχοντας έτσι την ευκαιρία να γνωριστεί με πολύ σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των  τεχνών, όπως ο Αλμπέρ Καμύ, ο Πωλ Ελυάρ, ο Ζουάν Μιρό και ο Αντρέ Μπρετόν. Στο Παρίσι χάρη στη βοήθεια του Στρατή Ελευθεριάδη είχε την ευκαιρία να γνωρίσει μεγάλους ζωγράφους, όπως τον Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, τον Ανρί Ματίς μέχρι και τον Πάμπλο Πικάσο, για τον οποίο βέβαια έγραψε πολλά άρθρα και του αφιέρωσε το ποίημα "Ωδή στον Πικάσο". Την ίδια περίοδο βρέθηκε επίσης στην Ισπανία και το Λονδίνο, όπου και συνεργάστηκε με το BBC, πραγματοποιώντας ραδιοφωνικές ομιλίες. Τα χρόνια αυτά είναι πολύ σημαντικά γιατί ξεκίνησε να συνθέτει το "Άξιον Εστί". 

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1952 και αφού πέρασε από διάφορες θέσεις, το 1958 "σπάζοντας" την ποιητική του σιωπή δημοσίευσε αποσπάσματα από το 'Άξιον Εστί" στην Επιθεώρηση Τέχνης. Ολοκληρωμένο το μεγαλειώδες αυτό έργο εκδόθηκε δύο χρόνια αργότερα, από τις εκδόσεις Ίκαρος, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές και το 'Α Βραβείο Ποίησης. Το 1964 ξεκίνησε η ηχογράφησή του από τον Μίκη Θεοδωράκη. Το ορατόριο εντάχθηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών με σκοπό να παρουσιαστεί στο Ηρώδειο, όμως η άρνηση του Υπουργείου Πολιτισμού να το εντάξει στο πρόγραμμα, μην παραχωρώντας το Αρχαίο Θέατρο, ΄ώθησε τους δύο καλλιτέχνες να το παρουσιάσουν εν τέλει στο Θέατρο ΡΕΞ, στις 19 Οκτωβρίου του ίδιου έτους.  Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967, τον κάνει να απέχει απ' οτιδήποτε δημόσιο και στρέφεται κυρίως προς τη ζωγραφική και την τεχνική του κολάζ. Αρνείται να απαγγείλει ποιήματα στο Παρίσι, στο οποίο όμως εν τέλει επιστρέφει το 1969. Το 1971 αρνείται να παραλάβει το Βραβείο Λογοτεχνίας που θέσπισε η δικτατορία ενώ βρισκόταν στην Ελλάδα. Μετά το τέλος της Χούντας, ο Ελύτης διορίστηκε Πρόεδρος του Δ.Σ. της ΕΙΡΤ, Μέλος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου και αναγορεύτηκε το 1978 Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 

Το 1979 είναι για εκείνον και για τη χώρα μας, μια χρονιά ορόσημο. Είναι η χρονιά στην οποία του απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία, με αποτέλεσμα να γίνει ο μόλις δεύτερος Έλληνας που έχει κερδίσει τη συγκεκριμένη διάκριση μετά τον επίσης σπουδαίο ποιητή Γιώργο Σεφέρη, το 1963. Ο Ελύτης κατέθεσε το μετάλλιο και τα διπλώματα του Βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη.

​Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα το 1996, σε ηλικία 85 ετών, έχοντας αφήσει πίσω του ένα πολύ μεγάλο έργο, που παραμένει ζωντανό και διαχρονικό, αποτελώντας φάρο για τα ελληνικά και τα παγκόσμια γράμματα.