Annie Ernaux: «Το γεγονός» κριτική βιβλίου

γράφει η Διώνη Δημητριάδη
Πηγή: Diastixo.gr

Προμετωπίδα στο βιβλίο της επιλέγει η Ανί Ερνό μια αλήθεια διατυπωμένη από τον Μισέλ Λερίς: «Η διττή επιθυμία μου: το γεγονός να γίνει γραφή και η γραφή να γίνει γεγονός». Ποια η προϋπόθεση για να φθάσει ένα γεγονός να γίνει γραφή; Αλλά και (κυρίως αυτό) πότε μία γραφή αποκτά την υπόσταση ενός γεγονότος, πότε ξεφεύγει από τη θεωρητική (και επιφανειακά τουλάχιστον ανέξοδη) χάρτινη υφή και μετουσιώνεται σε πράξη διαδραστική;

​Η Ανί Ερνό, εκκινώντας κατά την προσφιλή της συνήθεια από βιωματικές εμπειρίες, παρουσιάζει μια λογοτεχνική γραφή που δεν είναι μόνο βιωματική, αλλά ξεκάθαρα και απροκάλυπτα αυτοβιογραφική. Έτσι, οι ιστορίες της ποτέ δεν μένουν επιφανειακά σε ένα θεωρητικό πεδίο, αντιθέτως αποκτούν σάρκα και οστά και καθίστανται τεκμήρια της ζωής της. Επιλέγοντας για τίτλο την απλή λέξη «γεγονός», δεν εννοεί μόνον κάτι που συντελέστηκε, αλλά του προσδίδει την ιδιαίτερη σημασία στη ζωή της, ικανή να το φέρει ως θέμα στο βιβλίο της.

Εν προκειμένω, το γεγονός αφορά τον τρόπο που η νεαρή τότε Ερνό, το 1963, έθεσε τέρμα σε μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Φοιτήτρια τότε, στα είκοσι τρία της χρόνια, αντιλήφθηκε ότι μια μάλλον αδιάφορη συνουσία είχε ως αποτέλεσμα να πρέπει να διαχειρισθεί μια νέα ζωή που μεγάλωνε μέσα της και την οποία δεν επιθυμούσε σε καμία περίπτωση. Έχει σημασία να μεταφερθούμε στην εποχή εκείνη και να δούμε τα μέτρα που ίσχυαν απέναντι στις εκτρώσεις, πράξεις απολύτως παράνομες για το νομικό καθεστώς, και να συνεκτιμήσουμε φυσικά το ηθικό πλαίσιο ως συνακόλουθο των αναχρονιστικών θρησκευτικών πεποιθήσεων, που διαμόρφωνε ως απολύτως αρνητική τη στάση του κοινωνικού σώματος.

Παρακολουθούμε τον τρόπο που η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη φθάνει στο τέλος της και ταυτόχρονα βλέπουμε πώς το γεγονός μπαίνει εκ των υστέρων (χρόνια πολλά μετά) σε λέξεις· το βιβλίο εκδόθηκε στη Γαλλία το 2000. Το μοίρασμα ενός προσωπικού βιώματος με τους άλλους ποτέ δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Πρέπει αρχικά να συμφιλιωθείς με την ιδέα ότι αποτελεί, όσο βαρύ κι αν είναι, κομμάτι της διαμόρφωσής σου, πρέπει να πάρει στη συνείδησή σου τις αληθινές του διαστάσεις.
​
Η έκτρωση, μια πραγματικότητα αλλά και μια αναγκαιότητα, με την οποία έχουμε σήμερα ευτυχώς αρκετά εξοικειωθεί μετά τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας αλλά και την εξέλιξη των κοινωνικών αντιλήψεων, δεν παύει να είναι για την ίδια τη γυναίκα μια τραυματική εμπειρία. Διαβάζοντας το βιβλίο της Ερνό, ωστόσο, δεν είναι αυτή η κύρια αίσθηση που αποκομίζουμε, ή έστω το τραύμα είναι ορατό σε συγκεκριμένες στιγμές –ποτέ μια «επέμβαση» με πρωτόγονα μέσα στο σπίτι μιας «ειδικής» γύρω από παρόμοια θέματα, με τον κίνδυνο μιας μόλυνσης πιθανόν θανατηφόρας, δεν είναι απλή υπόθεση– όμως δεν πρόκειται εδώ μόνο γι’ αυτό. Ούτε, βέβαια, είναι κάτι απλό η αποβολή του εμβρύου στην τουαλέτα της φοιτητικής εστίας (μια από τις πιο συγκλονιστικές σκηνές τους βιβλίου)· όπως γράφει με υποδειγματική περιεκτικότητα νοήματος:

Στην τουαλέτα της εστίας έφερα στον κόσμο ζωή και θάνατο την ίδια στιγμή. (σ. 96)

Η ουσία του βιβλίου βρίσκεται, όμως, σε ένα επίπεδο πιο πέρα και πιο πάνω από το τραύμα, που είναι έτσι κι αλλιώς παρόν σε όλο του το μέγεθος. Είναι εκεί που θα συνειδητοποιήσει ακριβώς τη θέση της:

Για πρώτη φορά, ένιωθα ότι ήμουν ένας κρίκος σε μια αλυσίδα γυναικών· από μας θα περνούσαν οι μελλοντικές γενιές. Οι μέρες ήταν γκρίζες, χειμωνιάτικες. Πλανιόμουν εν μέσω του κόσμου, λουσμένη στο φως. (σ. 96)

Είναι εκεί που νιώθει πως η συγκεκριμένη εμπειρία της αξίζει και πρέπει να φθάσει σε όσο γίνεται περισσότερους, όχι μόνον ως τραύμα αλλά ως μεταπήδηση σε ένα άλλο στάδιο ζωής, όταν οι δεσμοί με τις οικογενειακές και κοινωνικές συμβατικότητες κόβονται, όταν η ζωή αλλά και ο θάνατος ορίζονται από συνειδητές πράξεις δικές της. Ωρίμαση και αυτονομία στη ζωή της; Προερχόμενη από μια οικογένεια εργατική, επέλεξε την απομάκρυνση από τις προδιαγραφές των οικογενειακών βλέψεων διαχωρίζοντας εντελώς τη ζωή της από τη ζωή του εργάτη πατέρα και την ηθική που αυτή υπαγόρευε για τα όρια που πρέπει κανείς να θέτει στις φιλοδοξίες του – στοιχεία που έχουμε δει και στα άλλα της βιβλία. Δεν μας ξαφνιάζει, επομένως, η θέση της σ’ αυτό το καθοριστικό γεγονός της ζωής της.

Περπατούσα στους δρόμους της πόλης με το μυστικό της νύχτας της 20ής προς την 21η Ιανουαρίου φυλαγμένο καλά μες στο κορμί μου, σαν κάτι το ιερό. Δεν ήξερα αν βρισκόμουν στις παρυφές του τρόμου ή της ομορφιάς. Ένιωθα περήφανη. Ένα συναίσθημα πανόμοιο με κείνο που γνώριζαν οι μοναχικοί θαλασσοπόροι, οι ναρκομανείς και οι κλέφτες, το συναίσθημα τού να φτάνεις εκεί που άλλοι δεν θα τολμήσουν ποτέ να πάνε. Σίγουρα κάτι από τούτη την περηφάνια μ’ έκανε να γράψω αυτό το βιβλίο. (σ. 100)

Έτσι, ένα καθοριστικό γεγονός, όχι μόνον τραυματικό αλλά πολυδιάστατο στη σημασία του για την ουσιαστική της ενηλικίωση, ενώ είχε μείνει τότε κρυφό σχεδόν από όλους, έρχεται χρόνια μετά ως μνήμη ζωντανή να κοινοποιηθεί παίρνοντας τη μορφή βιβλίου. Και στη συνέχεια αναπόφευκτα το ίδιο το βιβλίο ως καταγεγραμμένη προσωπική εμπειρία ανοίγει τον ορίζοντά του και παύει πλέον να απηχεί μόνο το προσωπικό βίωμα· γίνεται αυτό το ίδιο «γεγονός», υπερβαίνοντας την αφορμή του και εισχωρώντας (με διαρκώς ανανεωμένη τη μορφή του) στη ζωή και στη συνείδηση των άλλων. Η Ερνό, μ’ αυτή τη σύντομη (μόλις 100 σελίδων) εξιστόρηση/εξομολόγηση κατόρθωσε να μιλήσει για μια εμπειρία ζωής και θανάτου βιωμένη από την αρχή ως το τέλος μέσα από το σώμα της, για την ηθική αξιολόγηση των πράξεων, τη θαρραλέα στάση απέναντι στο απαγορευμένο, απέναντι στον νόμο.

Από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Ρίτας Κολαΐτη. Ένα συγκλονιστικό μικρό αριστούργημα.

Το γεγονός
Annie Ernaux
μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη
Μεταίχμιο
σ. 112
ISBN: 978-618-03-2924-7
​Τιμή: 11,00€

Η Διώνη Δημητριάδου 
​είναι ποιήτρια
​και κριτικός λογοτεχνίας.

---

*Αναδημοσίευση άρθρου στο πλαίσιο της συνεργασίας του Θεαθήναι με το Diastixo.gr