Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΝΙΤΣΕ

του Χρήστου Γκόντζου

Είναι γεγονός ότι ακόμα και άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί επισταμένως με την φιλοσοφία, γνωρίζοντας εις βάθος το στοχαστικό έργο του μεγάλου αυτού Γερμανού φιλοσόφου, αγνοούν ότι ο Νίτσε έχει συνθέσει μουσική. Για την μουσική του κορυφαίου αυτού φιλοσόφου της Εσπερίας θα μιλήσουμε στο παρόν πόνημα και θα αναφερθούμε περιληπτικά και επιγραμματικά στην βαθιά αγάπη του Νίτσε για τον κλάδο αυτόν της τέχνης.

Η μουσική του Νίτσε από πολλούς κατονομάστηκε ως «ερασιτεχνική μουσική», έναν ορισμό που αδυνατώ να συλλάβω πέραν του πεδίου ότι ο Νίτσε δεν αμειβόταν για την μουσική που έγραφε. Κατά τ’ άλλα όποιος ακούσει μερικά από τα έργα του γερμανού φιλοσόφου δεν θα αργήσει να τα κατατάξει στον ρομαντισμό ή στο ρεύμα του ρομαντισμού σωστότερα. Είναι οι μακροσκελείς μελωδίες του, η ήπια υφή των δυναμικών του έργου του, η αρμονία και φυσικά η δομή που τον κατατάσσουν στο ιστορικό αυτό ρεύμα. Ακούγοντας μερικές φορές ένα μουσικό έργο του Νίτσε θα διακρίνει κανείς μια αξιοθαύμαστη ικανότητα εκφοράς μιας προσωπικής γλώσσας και γνώμης να αχνοφαίνεται στα σπάργανα της δομής και της αρμονίας. Η διάθεσή του για πολλαπλές και συχνές πτώσεις, η δωρικότητα στην τεχνική χρήση των οργάνων και της μελωδικής έκφρασης θα μας ταξιδέψουν στα όρια του γερμανικού κλασικισμού με τον γερμανικό μουσικό ρομαντισμό. Η αλήθεια είναι πάντως πως παρατηρώντας προσεκτικότερα κανείς θα διαπιστώσει την ασυνέχεια και την μη επεξεργασία του μουσικού υλικού του συνθέτη, αλλά αντιθέτως θα διακρίνει μια απλή και ειλικρινή παράθεση ιδεών, σκέψης και αρμονίας.

Είναι αμφίβολο κατά πόσο ο Νίτσε  στην ωριμότητα του έργου και της ζωής του έτρεφε συμπάθεια και εκτίμηση για την γερμανική και δυτική μουσική ολότελα. Μας έχει συνηθίσει είναι η αλήθεια σε αναπάντεχες εκπλήξεις με την τροπή της γνώμης του. Η φιλία του Νίτσε με τον Βάγκνερ εξέπεσε τελειωτικά με το ανέβασμα του δεύτερου της όπερας «Πάρσιφαλ», παρ’ όλο που είναι εμφανής ο θαυμασμός του στοχαστή στο νεαρό της ηλικίας του στο πρόσωπο του Βάγκνερ…κάτι που τον ενέπνευσε να τιτλοφορήσει ένα από τα πρώτα του φιλοσοφικά έργα με τον τίτλο «Η γέννηση της Τραγωδίας από το πνεύμα της Μουσικής» πριν αναθεωρήσει και τον παραλλάξει σε μια δεύτερη επιμέλεια ως «Η γέννηση της Τραγωδίας, Ελληνισμός ή πεσιμισμός».

Ένα σημείο στο οποίο θα μείνουμε για λίγο ακόμα είναι η θραυσματικότητα στην μουσική γραφή του Νίτσε αλλά και στην φιλοσοφική εκφορά του λόγου του. Όπως προαναφέραμε η μουσική τεχνοτροπία του φιλοσόφου δεν στηρίζεται σε καμία διαλεκτική αντιθέσεων και ανάπτυξης μιας μουσικής ιδέας. Αλλά ο πυρήνας της μουσικής του σύνθεσης είναι η καθαρή έμπνευση και εναρμόνιση αυτής. Έτσι μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η μουσική του Φρεδερίκου έχει ως πρώτη προτεραιότητα την αισθητική και την ωραιότητα μακριά από την αλγοριθμοποίηση και τον δομισμό. Γεγονός που παρατηρούμε και στα στοχαστικά του κείμενα.
​
Το θέμα φυσικά όταν θέλουμε να κάνουμε μια ανάγνωση του έργου του Νίτσε δεν είναι να εμμένουμε στο ύφος αυτό καθαυτό και στην στυλιστική του προτίμηση... αλλά στην ωραιότητα-ωριμότητα με την οποία ο συνθέτης-φιλόσοφος αναφερόμενος στην τραγωδία και στον θεό Διόνυσο δημιουργεί ένα διαστοχαστικό περιεχόμενο και έργο. 

Οι αντιφάσεις που ενδεχομένως να μπερδεύουν το πεδίο και να θολώνουν την οξυδέρκεια ενός μελετητή για τον Νίτσε φαίνεται να είναι εκ του φυσικού τους… αφού η ίδια η φύση είναι αντιφατική…ο μιμητής του θεού Διονύσου εξάγει ένα φιλοσοφικό-ποιητικό έργο μέσα από αυτό που ο Κ.Καστοριάδης ονόμασε Ελληνική «Σύμφυση». Δηλαδή την συνύπαρξη του φιλοσόφου-ποιητή-πολιτικού-πολίτη σε ένα πρόσωπο.

Η αγάπη του Νίτσε για την μουσική τέχνη και η αναγνώριση της ως θεμέλιου λίθου της ουσίας της αττικής τραγωδίας είναι καταφανής μέσα από την πλειάδα των αποσπασματικών του λόγων και υπαινιγμών. Έτσι με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπός αυτός γίνεται ένα μεγάλο και λαμπρό παράδειγμα στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού χάρης στην πολυδιάστατη-πολυπαραμετρική σκέψη του που αποτυπώνεται στα έργα του και που τα έργα αυτά μέσα στην θραυσματικότητα τους εμπεριέχουν το διαστοχαστικό μίτο που μας οδηγεί έξω από τον λαβυρινθώδες τοπίο των τεχνών μαζί και της μουσικής που γράφτηκε από αυτόν.

Κλείνοντας θα αναφέρουμε μια ρήση του Ηράκλειτου που πιστεύουμε ότι μπορεί να εκφράσει και να βοηθήσει στην κατανόηση του μουσικού αλλά και φιλοσοφικού-στοχαστικού έργου του Φρεδερίκου Νίτσε θέλοντας να μην διαχωρίσουμε τις μορφές τέχνης που ενώθηκαν και εξυπηρέτησαν η μία την άλλη μέσα από την γέννηση της αττικής τραγωδίας… θα θυμηθούμε ότι…«Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί»